Γεννέσιον της Θεοτόκου (8/9/2025)
Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Προς Φιλιππησίους, κεφάλαιο Β΄, εδάφια 5-11
5 Τοῦτο γὰρ φρονείσθω ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ, 6 ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, 7 ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος, 8 καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ. 9 Διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, 10 ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι ᾿Ιησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων, 11 καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός.
Ερμηνευτική απόδοση από τον μακαριστό Παναγιώτη Τρεμπέλα
5 Εφόσον δηλαδή είστε μαθητές και δούλοι του Ιησού Χριστού, πρέπει να μιμηθείτε την ταπείνωση και την αυταπάρνησή Του. Ας υπάρχει λοιπόν μέσα σας αυτό το φρόνημα της ταπεινώσεως και αυταπαρνήσεως που είχε κι ο Ιησούς Χριστός. 6 Ο Ιησούς Χριστός δηλαδή, αν και είχε την ίδια ουσία και φύση με τον Θεό Πατέρα και ως απαράλλακτη και ζωντανή εικόνα του Θεού είχε τη μορφή και τη φύση του Θεού, δεν θεώρησε την ισότητά Του με τον Θεό Πατέρα αποτέλεσμα αρπαγής· διότι εάν ήταν αποτέλεσμα αρπαγής, δεν θα τολμούσε να το αποθέσει, από φόβο μήπως το χάσει. 7 Αλλά κένωσε τον εαυτό Του συγκαλύπτοντας και κρύβοντας για κάποιο διάστημα τη δόξα και το μεγαλείο της θεότητός Του. Πήρε μορφή δούλου και έγινε όμοιος με τους ανθρώπους. 8 Και ενώ παρουσιάστηκε με την εξωτερική όψη του ανθρώπου, δεν ήταν μόνον άνθρωπος, όπως φαινόταν, αλλά ήταν συγχρόνως και Θεός. Και ταπείνωσε τον εαυτό Του δείχνοντας τέλεια υπακοή μέχρι θανάτου, και μάλιστα θανάτου σταυρικού, που είναι ο πλέον οδυνηρός και ατιμωτικός θάνατος.
9 Για την ταπείνωση λοιπόν και την υπακοή Του αυτή ο Θεός Τον υπερύψωσε και ως άνθρωπο και Του χάρισε όνομα, το όνομα Κύριος Ιησούς Χριστός, που είναι πάνω από κάθε άλλο όνομα. 10 Τον υπερύψωσε, ώστε στο όνομα του Ιησού να γονατίσουν ταπεινά και να Τον προσκυνήσουν λατρευτικά και οι άγγελοι στον ουρανό και οι άνθρωποι στη γη και οι ψυχές των νεκρών στα καταχθόνια˙ αλλά κι αυτά τα δαιμονικά όντα που είναι στα καταχθόνια με τρόμο να υποκλιθούν μπροστά στο μεγαλείο Του. 11 Και έτσι κάθε γλώσσα να ομολογήσει φανερά, δυνατά και ξεκάθαρα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος. Και με την ομολογία αυτή και την αναγνώριση του Ιησού Χριστού ως Κυρίου θα δοξάζεται ο Θεός Πατήρ.
Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Κατά Λουκάν, κεφάλαιο Ι΄, εδάφια 38-42 και κεφάλαιο ΙΑ΄, εδάφια 27-28
Κεφ.Ι΄ 38 ᾿Εγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς καὶ αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά. γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς. 39 Καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία, ἣ καὶ παρακαθίσασα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ ᾿Ιησοῦ ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ. 40 Ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπε· Κύριε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἡ ἀδελφή μου μόνην με κατέλιπε διακονεῖν; Εἰπὲ οὖν αὐτῇ ἵνα μοι συναντιλάβηται. 41 Ἀποκριθεὶς δὲ εἶπεν αὐτῇ ὁ ᾿Ιησοῦς· Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καὶ τυρβάζῃ περὶ πολλά· 42 ἑνὸς δέ ἐστι χρεία· Μαρία δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς.
Κεφ.ΙΑ΄ 27 ᾿Εγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν ταῦτα ἐπάρασά τις γυνὴ φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπεν αὐτῷ· μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας. 28 Αὐτὸς δὲ εἶπε· μενοῦνγε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν.
Ερμηνευτική απόδοση από τον μακαριστό Παν. Τρεμπέλα
Κεφ. Ι΄ 38 Και ενώ ο Ιησούς μαζί με τους μαθητές Του και όσους Τον ακολουθούσαν προχωρούσαν με κατεύθυνση την Ιερουσαλήμ, μπήκε Αυτός σε ένα χωριό. Και κάποια γυναίκα που ονομαζόταν Μάρθα Τον υποδέχθηκε στο σπίτι της. 39 Αυτή είχε μία αδελφή που λεγόταν Μαρία, η οποία όχι μόνο υποδέχθηκε τον Ιησού όπως η Μάρθα, αλλά και κάθισε κοντά στα πόδια Του ως ταπεινή μαθήτρια και άκουγε με απερίσπαστη προσοχή τη διδασκαλία Του. 40 Η Μάρθα όμως ήταν απασχολημένη και πνιγμένη σε πολλή εργασία, φροντίζοντας να ετοιμάσει το φαγητό και να περιποιηθεί τον Διδάσκαλο. Κάποια στιγμή λοιπόν στάθηκε κοντά στον Χριστό και Του είπε: «Κύριε, δεν σε νοιάζει που η αδελφή μου με άφησε μόνη μου να υπηρετώ και να ετοιμάζω το τραπέζι; Πες της λοιπόν να με βοηθήσει». 41 Τότε της αποκρίθηκε ο Ιησούς: «Μάρθα, Μάρθα, βασανίζεις και ταλαιπωρείς το νου σου με πολλές αγωνιώδεις φροντίδες, και κουράζεις το σώμα σου για να προετοιμάσεις πολλά πράγματα, 42 ενώ ένα είναι χρήσιμο και αναγκαίο, η ακρόαση της διδασκαλίας μου. Αυτή είναι η αναγκαία πνευματική τροφή για την ψυχή. Αυτήν την τροφή διάλεξε η Μαρία, την καλή και ωφέλιμη μερίδα, που δεν θα της αφαιρεθεί ποτέ· διότι οι ωφέλειες της πνευματικής αυτής τροφής δεν είναι προσωρινές και φθαρτές, αλλά πνευματικές και αιώνιες.
Κεφ. ΙΑ΄ 27 Και ενώ ο Ιησούς τα έλεγε αυτά, κάποια γυναίκα απ’ το πλήθος, επειδή ενθουσιάσθηκε από τη διδασκαλία Του, έβγαλε μια δυνατή φωνή και είπε: «Ευτυχισμένη η κοιλιά που σε βάστασε και οι μαστοί που θήλασες». 28 Και Αυτός της είπε: «Αληθινά, ευτυχισμένη είναι η μητέρα μου˙ αλλά μην ξεχνάτε ότι μακάριοι είναι όσοι ακούνε το λόγο του Θεού και τον εφαρμόζουν. Με αυτή την έννοια, αυτή που με γέννησε και με θέλησε, γι’ αυτό ακριβώς δέχτηκε τη μεγαλύτερη τιμή και αξιώθηκε να γίνει μητέρα μου, διότι φύλαξε πάντοτε τον λόγο του Θεού».
ΤΟ ΓΕΝΕΣΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ[:Φιλιπ.2,5-11]
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
«Τοῦτο γὰρ φρονείσθω ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ, ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ. Διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι ᾿Ιησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός(:Εφόσον δηλαδή είστε μαθητές και δούλοι του Ιησού Χριστού, πρέπει να μιμηθείτε την ταπείνωση και την αυταπάρνησή Του. Ας υπάρχει λοιπόν μέσα σας αυτό το φρόνημα της ταπεινώσεως και αυταπαρνήσεως που είχε κι ο Ιησούς Χριστός. Ο Ιησούς Χριστός δηλαδή, αν και είχε την ίδια ουσία και φύση με τον Θεό Πατέρα και ως απαράλλακτη και ζωντανή εικόνα του Θεού είχε τη μορφή και τη φύση του Θεού, δεν θεώρησε την ισότητά Του με τον Θεό Πατέρα αποτέλεσμα αρπαγής· διότι εάν ήταν αποτέλεσμα αρπαγής, δεν θα τολμούσε να το αποθέσει, από φόβο μήπως το χάσει. Αλλά κένωσε τον εαυτό Του, συγκαλύπτοντας και κρύβοντας για κάποιο διάστημα τη δόξα και το μεγαλείο της θεότητός Του. Πήρε μορφή δούλου και έγινε όμοιος με τους ανθρώπους. Και ενώ παρουσιάστηκε με την εξωτερική όψη του ανθρώπου, δεν ήταν μόνον άνθρωπος, όπως φαινόταν, αλλά ήταν συγχρόνως και Θεός. Και ταπείνωσε τον εαυτό Του δείχνοντας τέλεια υπακοή μέχρι θανάτου, και μάλιστα θανάτου σταυρικού, που είναι ο πλέον οδυνηρός και ατιμωτικός θάνατος. Για την ταπείνωση λοιπόν και την υπακοή Του αυτή ο Θεός Τον υπερύψωσε και ως άνθρωπο και Του χάρισε όνομα, το όνομα Κύριος Ιησούς Χριστός, που είναι πάνω από κάθε άλλο όνομα. Τον υπερύψωσε, ώστε στο όνομα του Ιησού να γονατίσουν ταπεινά και να Τον προσκυνήσουν λατρευτικά και οι άγγελοι στον ουρανό και οι άνθρωποι στη γη και οι ψυχές των νεκρών στα καταχθόνια˙ αλλά κι αυτά τα δαιμονικά όντα που είναι στα καταχθόνια με τρόμο να υποκλιθούν μπροστά στο μεγαλείο Του. Και έτσι κάθε γλώσσα να ομολογήσει φανερά, δυνατά και ξεκάθαρα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος. Και με την ομολογία αυτή και την αναγνώριση του Ιησού Χριστού ως Κυρίου θα δοξάζεται ο Θεός Πατήρ)»[Φιλιπ. 2,5-11].
Έχω πει τα σχετικά με τους αιρετικούς(βλ. Ιερού Χρυσοστόμου, Υπόμνημα στην προς Φιλιππησίους επιστολήν, ομιλία Γ΄)· είναι πλέον η κατάλληλη ευκαιρία λοιπόν να πω και τα δικά μας. Εκείνοι λένε ότι το «οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο», σημαίνει το «να αρπάξει». Αποδείξαμε ότι αυτό είναι εντελώς ευάλωτο και ανόητο, διότι ούτε σε ταπεινοφροσύνη κανείς προτρέπει από αυτό, ούτε τον Θεό θαυμάζει κατ’ αυτόν τον τρόπο, αλλά ούτε τον άνθρωπο. Τι λοιπόν συμβαίνει, αγαπητοί; Προσέχετε στα λεγόμενα τώρα. Επειδή λοιπόν πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι στερούνται του δικού τους αξιώματος, όταν είναι ταπεινόφρονες, και υποβιβάζονται και ταπεινώνονται, επισημαίνοντας αυτόν τον φόβο και επεξηγώντας ότι δεν πρέπει έτσι να διάκεινται, λέει ότι ο Θεός ο μονογενής, ο Οποίος ως απαράλλακτη και ζωντανή εικόνα του Θεού είχε τη μορφή και τη φύση του Θεού και δεν είχε τίποτε μικρότερο από τον Πατέρα, ο ίσος προς Αυτόν, δεν θεώρησε ότι είχε εξ αρπαγής την ισότητά Του προς τον Θεόν. Τι όμως σημαίνει αυτό, μάθαινε.
Εκείνο που θα αρπάξει κανείς και θα λάβει χωρίς να του ανήκει, δεν τολμά να το αποθέσει φοβούμενος μήπως χαθεί, μήπως διαφύγει, αλλά συνεχώς το κατέχει αυτό· εκείνος όμως που έχει εκ της φύσεώς του ένα αξίωμα, δεν φοβάται και να κατέλθει από το αξίωμά του εκείνο, επειδή γνωρίζει ότι δεν θα πάθει τίποτε από αυτό. Όπως, για να μιλήσω με παράδειγμα, ο Αβεσσαλώμ άρπαξε την εξουσία και δεν τολμούσε τότε να αποθέσει αυτήν. Και θα έλθουμε σε άλλο παράδειγμα. Αν τα παραδείγματα δεν θα μπορέσουν να παραστήσουν το πράγμα, μη δυσφορείτε, διότι έτσι είναι τα παραδείγματα· αφήνουν το περισσότερο στη διάνοια να το συμπεράνει. Έστω ότι επαναστάτησε κάποιος εναντίον του βασιλέως και άρπαξε τη βασιλεία. Αυτός δεν τολμά να αποθέσει και να κρύψει το πράγμα, διότι εάν μία μόνο φορά το κρύψει, αμέσως έχει χάσει αυτό. Ή ας έλθουμε και σε άλλο παράδειγμα. Για παράδειγμα, άρπαξε κάποιος κάτι, κατέχει αυτό συνεχώς· διότι αν το αφήσει, αμέσως το έχασε. Και γενικά αυτοί που κατέχουν κάτι από αρπαγή, φοβούνται να το αποθέσουν και να το κρύψουν και να μην είναι διαρκώς η σκέψη τους σε εκείνο, στο οποίο είναι. Όμως δεν συμβαίνει έτσι σε εκείνους που δεν το έχουν εξ αρπαγής· όπως ο άνθρωπος έχει ένα αξίωμα, το να είναι λογικός. Δεν βρίσκω παράδειγμα· διότι δεν υπάρχει σε εμάς αρχή εκ φύσεως, διότι κανένα από τα αγαθά δεν είναι φυσικό. Όσον αφορά όμως τον Θεό, τα πάντα είναι συνδεδεμένα προς τη φύση Του.
Τι, λοιπόν, λέει; Ότι ο Υιός του Θεού δεν φοβήθηκε να κατέλθει από το αξίωμά Του, διότι δεν θεώρησε ότι είχε τη θεότητα εξ αρπαγής, ούτε φοβόταν μήπως κανείς αφαιρέσει τη φύση ή το αξίωμά Του. Για τον λόγο αυτόν και απέθεσε αυτό, έχοντας την πεποίθηση ότι θα αναλάβει αυτό και πάλι όταν θα έχει ολοκληρωθεί η αποστολή Του· και το έκρυψε, επειδή θεωρούσε ότι δεν θα ελαττωθεί καθόλου από αυτό. Για τον λόγο αυτόν δεν είπε «δεν άρπαξε», αλλά «οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο(:δεν θεώρησε αποτέλεσμα αρπαγής)». Δεν είχε την εξουσία επειδή την άρπαξε, αλλά εκ της φύσεώς Του, όχι δοτή, αλλά μόνιμη και ασφαλή. Για τον λόγο αυτόν δεν αποφεύγει να αναλάβει και το σχήμα των υπερασπιστών Του. Ο τύραννος φοβάται να αποθέσει κατά τη διάρκεια του πολέμου την πορφύρα, ο βασιλιάς όμως κάνει αυτό με πολλή ασφάλεια. Γιατί; Διότι δεν έχει την εξουσία εξ αρπαγής. Λοιπόν δεν την απέθετε, όχι επειδή δεν άρπαξε, αλλά επειδή την είχε εκ φύσεως, και επειδή δεν μπορούσε ποτέ να απομακρυνθεί, την έκρυψε. Αυτό δηλαδή, την ισότητά Του προς τον Θεόν, δεν είχε επειδή την άρπαξε, αλλά εκ της φύσεώς Του· για τον λόγο αυτό κένωσε τον εαυτό Του. Πού είναι αυτοί που λένε ότι υπέκυψε στην ανάγκη, ότι υποτάχτηκε;
«Ἐκένωσε(:Αλλά κένωσε)», λέγει, «ἑαυτὸν, ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου(:τον εαυτό Του, συγκαλύπτοντας και κρύβοντας για κάποιο διάστημα τη δόξα και το μεγαλείο της θεότητός Του, ταπείνωσε τον εαυτό Του δείχνοντας τέλεια υπακοή μέχρι θανάτου)»[: Φιλιπ.2,8]. Πώς «ἐκένωσε»; «Μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος(:Πήρε μορφή δούλου και έγινε όμοιος με τους ανθρώπους και παρουσιάστηκε με την εξωτερική όψη του ανθρώπου)»[:Φιλιπ.2,7]. Στο σημείο αυτό προς το «ἀλλήλους ἡγούμενοι ὑπερέχοντας ἑαυτῶν(:με την ταπεινοφροσύνη να θεωρεί ο καθένας σας όλους τους άλλους ανώτερους απ’ τον εαυτό του και έτσι να τους σέβεται και να τους τιμά)»[Φιλιπ.2,3], είπε αυτό, δηλαδή το «ἑαυτὸν ἐκένωσε(:κένωσε τον εαυτό Του)»· διότι εάν υποτάχτηκε σε αυτό, δεν θα ήταν το πράγμα εκδήλωση της ταπεινοφροσύνης, εκτός αν προτίμησε αυτό αυτοπροαίρετα και κατά τη δική Του κρίση· διότι ή δεν γνώριζε ότι αυτό πρέπει να γίνει και θα είναι ατελής, ή, αν και γνώριζε, περίμενε τον κατάλληλο καιρό του πράγματος και θα συνέβαινε σαν να μη γνωρίζει τον κόσμο. Ή εάν γνώριζε και ότι πρέπει να γίνει και πότε να γίνει, για ποιο λόγο δέχτηκε να υποταγεί; Για να δείξει την υπεροχή του Πατρός; Αυτό δεν δείχνει την υπεροχή του Πατρός, αλλά τη δική Του απλότητα· διότι δεν ήταν αρκετό το όνομα του Πατρός να δείξει τα πρεσβεία του Πατρός; Χωρίς βέβαια αυτό, τα πάντα κοινά έχει ο Υιός· διότι δεν μπορεί η τιμή αυτή να διαβεί από τον Πατέρα στον Υιό.
Τι λοιπόν ισχυρίζονται οι αιρετικοί; «Ιδού», λέγουν, «δεν έγινε άνθρωπος»· οι οπαδοί του Μαρκίωνος, εννοώ· αλλά τι; «Ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων(:όμοιος με τους ανθρώπους)», λέγει. Πώς όμως είναι δυνατόν να γίνει όμοιος προς τους ανθρώπους; Περιβαλλόμενος σκιά; Ασφαλώς αυτό είναι είδωλο, και όχι ομοίωμα ανθρώπου· διότι το ομοίωμα ανθρώπου είναι άλλος άνθρωπος. Τι όμως θα απαντήσεις στον Ιωάννη, όταν λέγει: «ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο(:ο Λόγος έγινε μέσα στον χρόνο άνθρωπος)» [Ιω.1,14]; Αλλά και ο ίδιος ο μακάριος Παύλος λέγει αλλού: «ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας(:με σάρκα, η οποία έμοιαζε μόνο, αλλά δεν ήταν και πραγματική σάρκα της αμαρτίας)» [Ρωμ.8,3].
«καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος(:παρουσιάστηκε με την εξωτερική όψη του ανθρώπου)». Ιδού, λέγει, και κατά το σχήμα- «και σχήματι»-, και «ὡς ἄνθρωπος». Τούτο όμως δεν σημαίνει άνθρωπος αληθώς, το να είναι «ὡς ἄνθρωπος», και το να είναι κατά το σχήμα άνθρωπος· διότι το να είναι κατά το σχήμα άνθρωπος, δεν σημαίνει ότι είναι εκ φύσεως άνθρωπος. Βλέπετε με πόση ευγνωμοσύνη εκθέτω εγώ τις ιδέες των εχθρών; Διότι η λαμπρά νίκη και γινομένη υπό ευνοϊκότερους όρους είναι αυτή, όταν δεν αποκρύπτουμε ότι οι γνώμες αυτές είναι ισχυρές· διότι το να αποκρύπτουμε αυτές είναι απάτη μάλλον, παρά νίκη.
Τι λοιπόν ισχυρίζονται; Πάλι αυτά θα επαναλάβουμε: ότι η λέξη «σχήματι(:κατά το σχήμα)», δεν σημαίνει εκ φύσεως, και το να είναι «ὡς ἄνθρωπος» και το να είναι όμοιος προς άνθρωπο, δεν σημαίνει αυτό ότι είναι άνθρωπος. Άρα και το ότι έλαβε μορφή δούλου δεν σημαίνει ότι έλαβε μορφή δούλου. Ασφαλώς εδώ γίνεται μάχη· και γιατί δεν εξηγείς προηγουμένως εσύ εκείνο; Διότι όπως ακριβώς νομίζεις ότι αυτά είναι αντίθετα προς εμάς, έτσι και εμείς ισχυριζόμαστε ότι εκείνο είναι αντίθετο προς εσένα· διότι δεν είπε «ως μορφή δούλου», ούτε «όμοιος με μορφή δούλου», ούτε «κατά το σχήμα μορφής δούλου», αλλά «μορφὴν δούλου λαβών (:πήρε μορφή δούλου)». Τι λοιπόν συμβαίνει; Διότι πράγματι γίνεται μάχη. Καμία μάχη, μη γένοιτο. Αλλά ποιος ο ψυχρός και καταγέλαστος λόγος αυτών; «Μορφή δούλου έλαβε», λέγουν, «όταν αφού περιζώστηκε την ποδιά, έπλυνε τα πόδια των μαθητών». Αυτό είναι μορφή δούλου; Αυτό όμως δεν είναι μορφή δούλου, αλλά έργο δούλου. Είναι δε διαφορετικό το να είναι έργο δούλου και το να λάβει μορφή δούλου. Και γιατί δεν είπε ότι έκανε έργο δούλου, το οποίο ήταν σαφέστερο; Πουθενά όμως δεν λέγεται στη Γραφή η μορφή αντί του έργου, διότι η διαφορά είναι μεγάλη· διότι η μεν μορφή αναφέρεται στη φύση, το δε έργο στην ενέργεια. Και συνήθως δε πουθενά όταν ομιλούμε, δεν εννοούμε τη μορφή αντί του έργου. Άλλωστε δε, κατά τη γνώμη εκείνων, ούτε το έργο έκανε, ούτε περιζώστηκε. Εάν βέβαια το πράγμα ήταν φαντασία, δεν ήταν αλήθεια· εάν δεν είχε χέρια, πώς έπλυνε; Εάν δεν είχε μέση, πώς περιζώστηκε την ποδιά; Και ποια ενδύματα έλαβε; Διότι «έβγαλε τα εξωτερικά ενδύματα αυτού», λέγει[βλ. Ιω.13,4-5: «Ἐγείρεται ἐκ τοῦ δείπνου καὶ τίθησι τὰ ἱμάτια, καὶ λαβὼν λέντιον διέζωσεν ἑαυτόν· εἶτα βάλλει ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα, καὶ ἤρξατο νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν καὶ ἐκμάσσειν τῷ λεντίῳ ᾧ ἦν διεζωσμένος(:Σηκώνεται δηλαδή από το τραπέζι του δείπνου την ώρα που όλοι είχαν πάρει τις θέσεις τους σε αυτό, και βγάζει τα εξωτερικά Του ενδύματα και, αφού πήρε μία πετσέτα, ζώστηκε με αυτήν· Έπειτα ρίχνει νερό στη λεκάνη που υπήρχε εκεί για το πλύσιμο των ποδιών και άρχισε να πλένει τα πόδια των μαθητών και να τα σκουπίζει με την πετσέτα με την οποία ήταν ζωσμένος)»]. Ώστε ούτε το έργο εδώ είναι γεγονός τετελεσμένο, αλλά απάτη μόνο, ούτε έπλυνε τους μαθητές· διότι εάν η ασώματος φύσις δεν φάνηκε, δεν ήταν με σώμα. Ποιος λοιπόν έπλυνε τους μαθητές;
Τι λοιπόν θα πούμε πάλι προς τον Παύλο τον Σαμοσατέα; Και τι λέγει εκείνος; Και αυτός το ίδιο λέγει: «Αλλά δεν είναι αυτό κένωση, το να νίψει τους ομοδούλους του, ενώ είχε την ανθρώπινη φύση και ψιλός άνθρωπος». Εκείνα που είπαμε προς τους οπαδούς του Αρείου, αυτά πρέπει να πούμε και προς αυτούς· διότι δεν έχουν καμία διαφορά μεταξύ τους, εκτός από λίγο χρόνο, διότι και αυτά και εκείνοι λένε ότι ο Υιός του Θεού είναι κτίσμα. Τι λοιπόν θα πούμε προς αυτούς; Εάν άνθρωπος έπλυνε ανθρώπους, δεν εκένωσε, ούτε ταπείνωσε τον εαυτό του. Εάν, όντας άνθρωπος, δεν άρπαξε την ισότητά Του προς τον Θεό, δεν είναι επαινετός· διότι το να γίνει μεν άνθρωπος, ενώ είναι Θεός, είναι ταπείνωση μεγάλη, ανέκφραστη, απερίγραπτη· το να ενεργεί όμως τα ανθρώπινα, ενώ είναι άνθρωπος, ποια ταπείνωση;
Και πού η μορφή του Θεού λέγεται έργο του Θεού; Διότι εάν ήταν άνθρωπος ψιλός και εξαιτίας των έργων του λέγεται «μορφή Θεού», γιατί δεν λέμε το ίδιο και για τον Πέτρο; Διότι πραγματοποίησε μεγαλύτερα έργα απ’ Αυτόν. Γιατί δεν λέγεις και για τον Παύλο, ότι είχε «μορφή Θεού»; Γιατί δεν έφερε και από τον εαυτό του το παράδειγμα ο Παύλος, ο οποίος έπραξε πάρα πολλά ταπεινά και δεν έπαψε να λέγει: «Οὐ γὰρ ἑαυτοὺς κηρύσσομεν, ἀλλὰ Χριστὸν Ἰησοῦν Κύριον, ἑαυτοὺς δὲ δούλους ὑμῶν διὰ Ἰησοῦν(:Λέω ότι το Ευαγγέλιο κηρύττει τη δόξα του Χριστού επειδή με αυτό δεν κηρύττουμε τον εαυτό μας, ούτε δοξάζουμε τον εαυτό μας, αλλά κηρύττουμε τον Ιησού Χριστό ως Κύριο και Δεσπότη, ενώ τους εαυτούς μας δούλους δικούς σας για τη δόξα του Ιησού)» [Β΄Κορ.4,5]. Αυτά προκαλούν γέλιο και είναι φλυαρία. Πώς κένωσε τον εαυτό του, πες, και τι είναι η κένωση; Τι η ταπείνωση; Ή επειδή ενήργησε θαύματα; Αυτό έκανε και ο Παύλος και ο Πέτρος, ώστε να μην είναι αυτό εξαιρετικό προνόμιο του Υιού.
Τι λοιπόν σημαίνει το «ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος»; Πολλά μεν χαρακτηριστικά είχε τα δικά μας, πολλά δε δεν είχε, όπως το ότι δεν γεννήθηκε από συνουσία, αμαρτία δεν έπραξε. Αυτά υπήρχαν σε Αυτόν, τα οποία δεν υπάρχουν σε κανένα άνθρωπο. Δεν ήταν μόνο αυτό που φαινόταν, αλλά και Θεός. Φαινόταν μεν άνθρωπος, όμως δεν ήταν όμοιος με τα πολλά των ανθρώπων. Βέβαια ως προς τη σάρκα μεν ήταν όμοιος. Αυτό λοιπόν λέγει ότι δεν ήταν ψιλός άνθρωπος. Για τον λόγο αυτόν λέει: «όμοιος προς τους ανθρώπους»· διότι εμείς μεν είμαστε ψυχή και σώμα· εκείνος δε Θεός και ψυχή και σώμα. Για τον λόγο αυτόν λέγει «όμοιος». Για να μη νομίσεις όταν ακούσεις ότι εκένωσε τον εαυτό Του, ότι έπαθε κάποια μεταβολή και μετάπτωση και εξαφάνιση, ενώ μένει, λέγει, εκείνο που ήταν, έλαβε εκείνο που δεν ήταν, και γενόμενος άνθρωπος, έμενε Θεός Λόγος διαπαντός. Ώστε κατά τούτο έγινε όμοιος προς τον άνθρωπο, και για τον λόγο αυτόν λέγει: «Καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος(:και παρουσιάστηκε με την εξωτερική όψη του ανθρώπου)». Δεν μεταβλήθηκε η φύση, ούτε έγινε σύγχυση, αλλά έγινε κατά το σχήμα.
Αφού λοιπόν είπε ότι έλαβε μορφή δούλου, στη συνέχεια έλαβε θάρρος να πει και αυτό, ως να αποστομώνει εκείνο όλους. Επειδή και όταν λέει «ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας (:με σάρκα, η οποία έμοιαζε μόνο, αλλά δεν ήταν και πραγματική σάρκα της αμαρτίας)»[:Ρωμ.8,3], δεν εννοεί αυτό, ότι δηλαδή δεν είχε σάρκα, αλλά ότι η σάρκα εκείνη δεν αμάρτησε, αλλά ήταν όμοια προς τη σάρκα του αμαρτωλού. Κατά τι όμοια; Κατά τη φύση, όχι κατά την κακία· για τον λόγο αυτόν ήταν όμοια προς την ψυχή του αμαρτωλού. Όπως ακριβώς λοιπόν εκεί το όμοιο επειδή δεν είναι όλα ίσα, έτσι και εδώ η ομοιότητα επειδή δεν είναι όλα ίσα, όπως το ότι δεν γεννήθηκε από συνουσία, το ότι ήταν χωρίς αμαρτία, το ήταν δεν ήταν ψιλός άνθρωπος. Και καλώς είπε «ὡς ἄνθρωπος» διότι δεν ήταν ένας από τους πολλούς ανθρώπους, αλλά ως ένας από τους πολλούς· διότι ο Θεός Λόγος δεν μεταβλήθηκε σε άνθρωπο, ούτε η ουσία Του μεταβλήθηκε, αλλά ως άνθρωπος εφάνη, όχι με σκοπό να μας εξαπατήσει με φαντασιοκοπίες, αλλά να μας διδάξει την ταπεινοφροσύνη. Όταν λοιπόν λέει: «ὡς ἄνθρωπος», αυτό εννοεί, επειδή και αλλού αποκαλεί Αυτόν «άνθρωπο», όταν λέγει: «Εἷς γὰρ Θεός, εἷς καὶ μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστὸς Ἰησοῦς(:Και θέλει τη σωτηρία όλων, διότι ένας και μόνος είναι ο Θεός, Θεός όλων των ανθρώπων και όχι μόνο κάποιου ορισμένου έθνους. Ένας είναι και ο μεσίτης μεταξύ του Θεού και των ανθρώπων, ο Ιησούς Χριστός, που έγινε άνθρωπος)» [Α΄Τιμ.2,5].
Είπαμε και τα προς αυτούς· και είναι ανάγκη να πούμε και προς αυτούς που αρνούνται ότι έχει αναλάβει ψυχή. Εάν η φράση «μορφή Θεοῦ» σημαίνει τέλειος Θεός, και η φράση «μορφὴ δούλου» σημαίνει τέλειος δούλος. Πάλι ο λόγος προς τους Αρειανούς. «Ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων (:Ο Ιησούς Χριστός δηλαδή, αν και είχε την ίδια ουσία και φύση με τον Θεό Πατέρα και ως απαράλλακτη και ζωντανή εικόνα του Θεού, είχε τη μορφή και τη φύση του Θεού)», λέγει, «οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ(:δεν θεώρησε την ισότητά Του με τον Θεό Πατέρα αποτέλεσμα αρπαγής)». Εδώ ο λόγος είναι για τη θεότητα, πουθενά το «έγινε», πουθενά το «έλαβε».
«ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος(:αλλά κένωσε τον εαυτό Του συγκαλύπτοντας και κρύβοντας για κάποιο διάστημα τη δόξα και το μεγαλείο της θεότητός Του. Πήρε μορφή δούλου και έγινε όμοιος με τους ανθρώπους)»[:Φιλιπ.2,7]. Εδώ το «έλαβε» και το «έγινε» αναφέρονται στην ανθρώπινη φύση. Αυτό έγινε, αυτό έλαβε, εκείνο υπήρχε[λαβών, γενόμενος, ὑπάρχων]. Ας μην τα συγχέομε λοιπόν, ούτε να τα διαχωρίζουμε. Ένας είναι ο Θεός, ένας είναι ο Χριστός, ο Υιός του Θεού. Όταν δε πω το «ένας», εννοώ ένωση, όχι σύγχυση, η φύση αυτή να μεταβληθεί σε εκείνη, αλλά ενωμένη.
«Ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ (:Και ταπείνωσε τον εαυτό Του δείχνοντας τέλεια υπακοή μέχρι θανάτου, και μάλιστα θανάτου σταυρικού, που είναι ο πλέον οδυνηρός και ατιμωτικός θάνατος)»[:Φιλιπ.2,8]. «Ιδού», λέγει ίσως κάποιος, «έχει γίνει υπήκοος με τη θέλησή του, δεν ήταν ίσος προς Εκείνον στον Οποίο υπάκουσε». Αυτό δεν μειώνει Αυτόν καθόλου, αγνώμονες και ανόητοι, καθόσον εμείς υπακούουμε και στους φίλους, και δεν μας υποβιβάζει αυτό καθόλου. Ως Υιός στον Πατέρα υπάκουσε, χωρίς να περιπέσει σε δουλικό αξίωμα, αλλά σε αυτό ακριβώς φυλάσσοντας μάλιστα το θαύμα της γνησιότητας, στη μεγάλη τιμή προς τον Πατέρα. Τίμησε τον Πατέρα όχι για να ατιμάσεις εσύ Αυτόν, αλλά για να θαυμάσεις περισσότερο, ώστε και από αυτό να μάθεις, ότι είναι γνήσιος Υιός, από το ότι δηλαδή έχει τιμήσει τον Πατέρα περισσότερο από όλους. Κανείς δεν τίμησε έτσι τον Θεό. Όσο ύψος είχε, τόσο μεγάλη ταπείνωση υπέστη ως αντίρροπο. Όπως είναι μεγαλύτερος όλων, και κανείς δεν είναι ίσος προς Αυτόν, έτσι και στην τιμή προς τον Πατέρα νίκησε όλους, χωρίς να αναγκαστεί ούτε παρά τη θέλησή Του, αλλά και αυτό είναι εκδήλωση της αρετής του ή δεν μπορώ πώς να το πω. Μέγα και το να γίνει δούλος και πάρα πολύ ανέκφραστο· το να υποστεί όμως θάνατο, πάλι πολύ περισσότερο.
Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο μεγαλύτερο και παραδοξότερο από αυτό. Γιατί; Διότι δεν είναι όμοιος ο κάθε θάνατος· διότι ο θάνατος αυτός φαινόταν ότι είναι περισσότερο επονειδιστικός, αυτός είναι πλήρης αισχύνης, αυτός είναι ο κατεξοχήν κατηραμένος [Γαλ.3,13: «Ἐπικατάρατος(:Καταραμένος να είναι)», λέγει, «πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου (:Όποιος κρεμιέται και πεθαίνει πάνω στο ξύλο)»]. Για τον λόγο αυτό και οι Ιουδαίοι προσπάθησαν με τούτον τον τρόπο να θανατώσουν Αυτόν, για να Τον καταστήσουν και επονείδιστο, ώστε αν και με το να θανατωθεί, κανείς δεν απομακρύνεται από αυτόν, αλλά με το να θανατωθεί έτσι πολλοί θα απομακρυνθούν. Για τον λόγο αυτόν και δύο ληστές σταυρώθηκαν μεταξύ αυτού, για να μετάσχει με αυτούς στη δόξα και να εκπληρωθεί το λεχθέν «καὶ ἐν τοῖς ἀνόμοις ἐλογίσθη(:και λογαριάστηκε μεταξύ των παρανόμων ανθρώπων)» [Ησ. 53,12]. Αλλά τόσο περισσότερο λάμπει η αλήθεια, τόσο περισσότερο γίνεται φαιδρή· διότι όταν είναι τόσο πολλά τα τεχνάσματα που γίνονται από τους εχθρούς εναντίον της δόξης Αυτού, και λάμπει πολύ, τόσο μεγαλύτερο αποδεικνύεται το θαύμα· διότι όχι μόνο με το να Τον θανατώσουν, αλλά και με το να Τον θανατώσουν κατ’ αυτόν τον τρόπο νόμιζαν ότι θα καταστήσουν Αυτόν βδελυρό, και ότι αποδεικνύουν Αυτόν βδελυρότερο από όλους. Τίποτε όμως δεν κατόρθωσαν. Έτσι δε και οι δύο ληστές ήσαν μιαροί, ύστερα όμως ο ένας μεταβλήθηκε· διότι και όταν ήσαν επάνω στον σταυρό, ονείδιζαν Αυτόν· και ούτε η συνείδηση των δικών τους αμαρτημάτων, ούτε και το ότι βρίσκονταν στην κόλαση, ούτε και το ότι έπασχαν και αυτοί τα ίδια, συγκρατούσε τη μανία τους. Πράγμα που βεβαίως και ο ένας είπε στον άλλο και τον αποστόμωσε λέγοντας: «Οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν Θεόν, ὅτι ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι εἶ;(:Σε λίγο θα εμφανιστείς ενώπιον του Θεού. Ούτε τον Θεό δεν φοβάσαι; Ο φόβος του Θεού δεν σε συγκρατεί να μην προσθέτεις και τώρα νέες αμαρτίες στον εαυτό σου; Δεν θυμάσαι το παρελθόν σου και τα τόσα σου εγκλήματα; Διότι κι εσύ υφίστασαι την ίδια καταδίκη και την ίδια ποινή του σταυρού που υφίσταται και Αυτός)» [Λουκά 23,40]. Τόσο μεγάλη είχαν την κακία.
«Διὸ(:Για την ταπείνωση λοιπόν και την υπακοή Του αυτή)», λέγει, «καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα(:ο Θεός Τον υπερύψωσε και ως άνθρωπο και Του χάρισε όνομα, το όνομα Κύριος Ιησούς Χριστός, που είναι πάνω από κάθε άλλο όνομα)»[:Φιλιπ.2,9]. Όταν αναφέρεται στη σάρκα ο μακάριος Παύλος, όλα έπειτα τα ευτελή τα λέγει άφοβα· διότι έως ότου μεν δεν έλεγε ότι έλαβε μορφή δούλου, αλλά ομιλούσε για τη θεότητα, πρόσεχε πώς μιλούσε υψηλώς. Υψηλώς εννοώ κατά τη δύναμη, διότι δεν ομιλεί κατά την αξία Αυτού, άλλωστε δε δεν μπορεί. «Ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων (:Ο Ιησούς Χριστός δηλαδή, αν και είχε την ίδια ουσία και φύση με τον Θεό Πατέρα και ως απαράλλακτη και ζωντανή εικόνα του Θεού είχε τη μορφή και τη φύση του Θεού)», λέγει, «οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ (:δεν θεώρησε την ισότητά Του με τον Θεό Πατέρα αποτέλεσμα αρπαγής· διότι εάν ήταν αποτέλεσμα αρπαγής, δεν θα τολμούσε να το αποθέσει, από φόβο μήπως το χάσει)». Επειδή όμως είπε ότι έγινε άνθρωπος, έπειτα ομιλεί για τα ταπεινά άφοβα, έχοντας την πεποίθηση ότι δεν βλάπτει καθόλου την θεότητα το να λέγονται τα ταπεινά, διότι τα δέχεται εκείνα η σάρκα Αυτού.
«Διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι ᾿Ιησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός (:Για την ταπείνωση λοιπόν και την υπακοή Του αυτή ο Θεός Τον υπερύψωσε και ως άνθρωπο και Του χάρισε όνομα, το όνομα Κύριος Ιησούς Χριστός, που είναι πάνω από κάθε άλλο όνομα. Τον υπερύψωσε, ώστε στο όνομα του Ιησού να γονατίσουν ταπεινά και να Τον προσκυνήσουν λατρευτικά και οι άγγελοι στον ουρανό και οι άνθρωποι στη γη και οι ψυχές των νεκρών στα καταχθόνια˙ αλλά κι αυτά τα δαιμονικά όντα που είναι στα καταχθόνια με τρόμο να υποκλιθούν μπροστά στο μεγαλείο Του. Και έτσι κάθε γλώσσα να ομολογήσει φανερά, δυνατά και ξεκάθαρα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος. Και με την ομολογία αυτή και την αναγνώριση του Ιησού Χριστού ως Κυρίου θα δοξάζεται ο Θεός Πατήρ)»[:Φιλιπ.2,9-11]. Ας ρωτήσουμε τους αιρετικούς εάν αυτά λέγονται για εκείνον που δεν σαρκώθηκε, εάν λέγονται για τον Θεό Λόγο, πώς υπερύψωσε Αυτόν; Επειδή του είχε δώσει κάτι περισσότερο; Ήταν λοιπόν ατελής κατά τούτο, και για εμάς έγινε τέλειος· διότι εάν δεν μας είχε ευεργετήσει, δεν θα απολάμβανε τιμής.
«Καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ (:Και Του χάρισε)», λέγει, «ὄνομα». Ιδού, ούτε όνομα είχε κατά τη γνώμη σας. Πώς δε, εάν έλαβε οφειλή, παρουσιάζεται εδώ ως λαβών κατά χάριν και δωρεάν, και το όνομα που είναι υπεράνω από κάθε άλλο όνομα; Ας δούμε δε ποιο ήταν και το όνομα «ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι ᾿Ιησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ (:Τον υπερύψωσε, ώστε στο όνομα του Ιησού να γονατίσουν ταπεινά και να Τον προσκυνήσουν λατρευτικά)». Αυτοί τη δόξα αποκαλούν «ὄνομα». Αυτή λοιπόν η δόξα είναι υπεράνω από κάθε άλλη δόξα; Δόξα δε εν ολίγοις είναι το να προσκυνούμε Αυτόν; Απέχετε μακράν από τη μεγαλοπρέπεια του Θεού εσείς, οι οποίοι νομίζετε ότι γνωρίζετε τον Θεόν, όπως Αυτός γνωρίζει τον εαυτό Του. Και από αυτό μεν είναι σαφές, πόσο απέχετε από την έννοια του Θεού· γίνεται όμως φανερό και από το εξής. Αυτή είναι δόξα; Πες μου. Επομένως, με βάση τον αιρετικό αυτόν συλλογισμό, προτού να δημιουργηθούν οι άνθρωποι, προτού οι άγγελοι και οι αρχάγγελοι, δεν βρισκόταν σε δόξα. Εάν βέβαια αυτή είναι η δόξα, που είναι υπεράνω από κάθε δόξα, διότι αυτό σημαίνει το «υπεράνω από κάθε άλλο όνομα»· και αν ακόμη βρισκόταν εν δόξη όμως σε μικρότερο βαθμό από αυτήν. Συνεπώς, για τον λόγο αυτόν δημιούργησε τα όντα, για να δοξάζεται, και όχι εξαιτίας της αγαθότητάς Του, αλλά επειδή έχει ανάγκη να δοξάζεται από εμάς. Βλέπετε τη μωρία; Βλέπετε την ασέβεια; Αν μεν λοιπόν έλεγε αυτά περί του σαρκωθέντος, είχε δικαιολογία, διότι ο Θεός Λόγος ανέχεται να λέγονται αυτά για τη σάρκα· διότι δεν άπτεται της φύσεως, αλλά το παν ίσταται περί την οικονομία του πράγματος.
Τι λοιπόν σημαίνει «ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων; Δηλαδή, όλος ο κόσμος, και οι άγγελοι και οι άνθρωποι και οι δαίμονες ή ότι και οι δίκαιοι και οι ζώντες και οι αμαρτωλοί. «Καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός(:Και έτσι κάθε γλώσσα να ομολογήσει φανερά, δυνατά και ξεκάθαρα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος. Και με την ομολογία αυτή και την αναγνώριση του Ιησού Χριστού ως Κυρίου θα δοξάζεται ο Θεός Πατήρ)»[:Φιλιπ.2,11]. Δηλαδή για να πουν αυτό όλοι· αυτό λοιπόν είναι η δόξα του Πατρός. Βλέπεις παντού, όταν δοξάζεται ο Υιός, να δοξάζεται ο Πατήρ; Εάν βέβαια αυτό ισχύει σε μας, όπου υπάρχει μεγάλη διαφορά των πατέρων προς τους υιούς, πολύ περισσότερο στον Θεό, όπου δεν υπάρχει καμία διαφορά, προς Αυτόν μεταβαίνει και η τιμή και η ύβρις· διότι αν ο κόσμος όλος υποταγεί στον Υιό, λέγει, αυτό είναι δόξα του Πατρός.
Συνεπώς και όταν λέμε ότι ο Υιός είναι τέλειος, ανενδεής, ότι δεν είναι μικρότερος από τον Πατέρα, αυτό είναι δόξα του Πατρός, διότι έτσι Τον γέννησε. Αυτό είναι μεγάλη απόδειξη και της δύναμής Του, και της αγαθότητας και της σοφίας, διότι δεν μειονεκτεί καθόλου, ούτε κατά τη σοφία, ούτε κατά την αγαθότητα. Όταν πω ότι είναι σοφός, όπως ο Πατήρ, και καθόλου μικρότερος, αυτό είναι απόδειξη της μεγάλης σοφίας του Πατρός· όταν πω ότι είναι δυνατός, όπως ο Πατήρ, αυτό είναι απόδειξη της δύναμής Του· όταν πω ότι είναι αγαθός, όπως ο Πατήρ, αυτό είναι μεγίστη απόδειξη της αγαθότητάς Του, διότι τέτοιον Τον γέννησε, καθόλου κατώτερο από Αυτόν, ούτε υπολειπόμενο κατά κάτι· όταν πω ότι δεν είναι υποδεέστερος κατά την ουσία, αλλά ίσος, ούτε από άλλη ουσία, και με αυτό πάλι τον Θεό θαυμάζω, και τη δύναμη Αυτού και την αγαθότητα και τη σοφία, διότι από Αυτόν προσέφερε σε μας άλλον όμοιο εκτός από το ότι δεν είναι Πατήρ. Ώστε όσα μεγάλα αν πω για τον Υιό, μεταβαίνουν αυτά στον Πατέρα· διότι εάν το μικρό αυτό και ασήμαντο, καθόσον είναι μικρό συγκρινόμενο προς τη δόξα του Θεού το να προσκυνήσει Αυτόν όλος ο κόσμος, είναι για τη δόξα του Θεού, πόσο μάλλον για όλα τα άλλα;
Ας έχουμε λοιπόν πίστη για τη δόξα του Θεού, και ας ζούμε προς δόξαν Αυτού, επειδή δεν υπάρχει καμία ωφέλεια από το ένα εκ των δύο. Ώστε όταν δοξάζομε καλώς, και δεν ζούμε καλώς, τότε υβρίζομε Αυτόν στον υπέρτατο βαθμό, διότι αποκαλώντας Αυτόν Κύριο και Διδάσκαλο, περιφρονούμε Αυτόν και δεν φοβόμαστε τη φοβερή κρίση Εκείνου. Δεν είναι βέβαια καθόλου παράδοξο να ζουν οι ειδωλολάτρες ακαθάρτως, ούτε άξιο τόσο μεγάλης κατακρίσεως. Οι Χριστιανοί όμως, που μετέχουν σε τόσα μυστήρια και απολαύουν τόσο μεγάλης δόξας, να ζουν έτσι ακαθάρτως, αυτό είναι το χειρότερο από όλα και ανυπόφορο. Διότι πες μου: Υπάκουσε την εσχάτη υπακοή, για τον λόγο αυτόν έλαβε την άνω τιμή· έγινε δούλος, για τον λόγο αυτόν είναι κύριος πάντων, και των αγγέλων και όλων των άλλων. Συνεπώς και εμείς να μη νομίζουμε ότι υποβιβαζόμαστε από το αξίωμά μας, όταν ταπεινώσουμε τον εαυτό μας· διότι τότε είναι δυνατόν να εξυψωθούμε περισσότερο· εύλογα τότε είναι δυνατό να τιμηθούμε στον υπέρτατο βαθμό. Ότι βέβαια ο υψηλός είναι ταπεινός, ο δε ταπεινός υψηλός, είναι αρκετή μεν και η απόκριση του Χριστού που λέγει αυτό, πλην όμως ας εξετάσουμε και αυτό το πράγμα.
Τι σημαίνει να ταπεινωθούμε; Δεν σημαίνει να μας ψέγουν, να μας κατηγορούν και να μας διαβάλλουν; Και τι να υψωθούμε; Το να μας τιμούν, το να μας επαινούν, να μας δοξάζουν. Καλώς. Ας δούμε λοιπόν πώς γίνεται αυτό. Ο σατανάς, άγγελος όντας, ύψωσε τον εαυτό του. Τι λοιπόν συνέβη· δεν ταπεινώθηκε περισσότερο από όλους; Δεν έχει τόπο παραμονής τη γη; Δεν κατηγορείται και διαβάλλεται από όλους; Ο Παύλος, άνθρωπος όντας, ταπείνωσε τον εαυτό του. Τι λοιπόν; Δεν θαυμάζεται; Δεν επαινείται; Δεν εγκωμιάζεται; Δεν είναι φίλος του Χριστού; Δεν πραγματοποίησε μεγαλύτερα από όσα έπραξε ο Χριστός; Δεν διέταξε πολλές φορές τον διάβολο ως δούλο; Δεν τον περιέφερε ως δήμιο; Δεν το περιέπαιζε; Δεν είχε κάτω από τα πόδια του συντετριμμένο το κεφάλι αυτού; Δεν ευχόταν αυτό και στους άλλους με πολλή παρρησία; Γιατί τα λέω αυτά; Εξύψωσε τον εαυτό του ο Αβεσσαλώμ, ταπείνωσε τον εαυτό του ο Δαβίδ. Ποιος υψώθηκε; Ποιος έγινε ένδοξος; Διότι τι υπάρχει ταπεινότερο από τα λόγια που έλεγε για τον Σεμεεί ο μακάριος αυτός προφήτης, λέγοντας: «Ἂφετε αὐτὸν καταρᾶσθαι, ὅτι εἶπεν αὐτῷ Κύριος (:Αφήστε αυτόν να με καταράται, διότι ο Κύριος έδωσε εντολή σε αυτόν)»; [Β΄Βασ.16,11]
Και εάν θέλετε, ας εξετάσουμε επάνω στα ίδια τα πράγματα. Ο τελώνης ταπείνωσε τον εαυτό του, αν και βέβαια αυτό δεν ήταν ούτε ταπεινοφροσύνη, αλλά με ποιο τρόπο; Είπε με ευγνωμοσύνη αυτά που είπε. Ύψωσε τον εαυτό του ο Φαρισαίος. Τι λοιπόν; Ας εξετάσουμε και τα πράγματα. Ας υποτεθεί ότι είναι δύο άνθρωποι· και οι δύο είναι πλούσιοι και απολαύουν μεγάλης τιμής και έχουν μεγάλη πεποίθηση για τη σοφία και την εξουσία τους, και για όλα τα άλλα κοσμικά πλεονεκτήματα. Έπειτα ο ένας μεν ζητεί τις τιμές από όλους και επειδή δεν λαμβάνει, οργίζεται, και περισσότερο από ό,τι πρέπει απαιτεί και υψώνει τον εαυτό του. Ο άλλος όμως περιφρονεί το πράγμα, με κανένα δεν δυσανασχετεί για τούτο, και όταν δίνεται η τιμή την αποφεύγει. Δεν υπάρχει βέβαια άλλος τρόπος να επιτύχουμε τη δόξα, παρά να αποφεύγουμε αυτήν· διότι έως ότου μεν επιδιώκομε αυτήν, μας αποφεύγει· όταν όμως την αποφεύγουμε, αυτή μας ακολουθεί κατά πόδας. Εάν επιθυμείς να είσαι ένδοξος, να μην επιθυμείς δόξα· εάν επιθυμείς να είσαι υψηλός, να μη γίνεσαι υψηλός. Και εκτός αυτού μάλιστα, όλοι τιμούν εκείνον που δεν επιθυμεί την τιμή, περιφρονούν όμως εκείνον που την επιζητεί. Εκ φύσεως είναι το ανθρώπινο γένος κατά κάποιο τρόπο φιλόνικο και αντιπαθές.
Ας περιφρονούμε λοιπόν τη δόξα, διότι έτσι θα μπορέσουμε να γίνουμε ταπεινοί, μάλλον δε υψηλοί. Μην υψώνεις τον εαυτό σου, για να υψωθείς από άλλον. Εκείνος που υψώνει τον εαυτό του, από άλλους δεν υψώνεται. Εκείνος που ταπεινώνει τον εαυτό του, από άλλους δεν ταπεινώνεται. Η αλαζονεία είναι μέγα κακό· είναι καλύτερο να είναι κανείς μωρός παρά αλαζόνας· διότι εκεί μεν η μωρία είναι ιδιαίτερο γνώρισμα μόνο της παραφροσύνης, εδώ δε είναι χειρότερη, και μωρία μαζί με μανία. Ο ανόητος είναι για τον εαυτό του κακό, ο αλαζόνας όμως καταστροφή και σε άλλους. Από τη μωρία γεννάται αυτό το πάθος. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει υπερήφανος που να μην είναι μωρός· εκείνος δε που έχει σε μεγάλο βαθμό τη μωρία είναι απεγνωσμένος. Άκου κάποιον σοφό να λέει: «Εἶδον ἄνδρα δόξαντα παρ᾿ αὑτῷ σοφὸν εἶναι, ἐλπίδα μέντοι ἔσχε μᾶλλον ἄφρων αὐτοῦ(:Είδα άνθρωπο δοκησίσοφο, που φαντάστηκε ότι είναι σοφός· ο άφρονας όμως έχει περισσότερες ελπίδες διορθώσεως από αυτόν)» [Παροιμ.26,12]. Για τον λόγο αυτόν και ο Παύλος έλεγε: «τὸ αὐτὸ εἰς ἀλλήλους φρονοῦντες. μὴ τὰ ὑψηλὰ φρονοῦντες, ἀλλὰ τοῖς ταπεινοῖς συναπαγόμενοι. μὴ γίνεσθε φρόνιμοι παρ᾿ ἑαυτοῖς(:Να έχετε μεταξύ σας τα ίδια φρονήματα και σχέσεις αρμονικές. Μην αποβλέπετε και μην επιζητείτε τις υψηλές διακρίσεις και τιμές, αλλά να συγκαταβαίνετε στους ταπεινούς και να συμμερίζεστε την ταπεινή τους θέση και ασημότητα. Μη σχηματίζετε για τον εαυτό σας την ψευδαίσθηση ότι είστε συνετοί και ότι έχετε όλη τη γνώση, ώστε να μη χρειάζεστε τις συμβουλές των άλλων)» [Ρωμ.12,16]. Όσον αφορά τα σώματα, πες μου, ποια λέμε ότι είναι υγιή; Εκείνα που έχουν πολύ όγκο και είναι γεμάτα από μέσα αέρια και ύδωρ ή εκείνα που είναι κομψά και έχουν περιορισμένη την επιφάνεια; Είναι φανερό ότι τα δεύτερα. Λοιπόν και ως προς την ψυχή, εκείνη μεν που βρίσκεται σε ταραχή έχει χειρότερο νόσημα από τον διαβήτη, η δε ήρεμη ψυχή είναι απαλλαγμένη από κάθε πάθος.
Πόσα λοιπόν αγαθά γεννά για εμάς η ταπεινοφροσύνη; Τι θέλεις; Την ανεξικακία, την έλλειψη οργής, τη φιλανθρωπία, τη νηφαλιότητα, την προσοχή; Όλα τα αγαθά αυτά προέρχονται από την ταπεινοφροσύνη, και τα αντίθετα από την απόγνωση. Κατ’ ανάγκην ένας τέτοιος άνθρωπος είναι και υβριστής και φιλόνικος και οργίλος και σκληρός και κατηφής, θηρίο μάλλον παρά άνθρωπος. Είσαι ισχυρός και υπερήφανος; Λοιπόν για τον λόγο αυτόν περισσότερο οφείλεις να ταπεινώνεσαι. Γιατί έχεις μεγάλη ιδέα για πράγμα ατελές; Διότι αληθώς και το λεοντάρι είναι γενναιότερο από εσένα και ο χοίρος ισχυρότερος, και ούτε κουνούπι είσαι συγκρινόμενος προς αυτά· και οι ληστές δε και οι τυμβωρύχοι και οι μονομάχοι και οι δικοί σου υπηρέτες, ίσως δε οι περισσότερο αγνώμονες, είναι ισχυρότεροι από εσένα. Αυτό λοιπόν είναι άξιο επαίνου; Και δεν κρύβεις τον εαυτό σου, επειδή καυχάσαι για αυτό; Αλλά είσαι καλός και ωραίος και γι’αυτό υπερηφανεύεσαι; Η καύχηση αυτή ανήκει στις κουρούνες. Δεν είσαι ομορφότερος από το παγώνι, ούτε ως προς τη λαμπρότητα, ούτε ως προς τα φτερά· η νίκη ανήκει στα φτερά του πτηνού· σε υπερβάλλει πολύ στην κόμη, στη λαμπρότητα. Και ο κύκνος είναι πάρα πολύ όμορφος, και πολλά άλλα πτηνά, προς τα οποία αν συγκριθείς, θα δεις ότι δεν αξίζεις τίποτε. Πολλές φορές δε και παιδιά ευτελή και κόρες παντρεμένες και γυναίκες πόρνες και άντρες θηλυπρεπείς είχαν το καύχημα αυτό. Αυτό λοιπόν είναι άξιο υπερηφανείας;
Αλλά είσαι πλούσιος και γι’αυτό υπερηφανεύεσαι; Από πού; Τι κατέχεις; Χρυσάφι, άργυρο, πολύτιμους λίθους; Αυτό είναι καύχημα και των ληστών και των δολοφόνων και εκείνων που επεξεργάζονται τα μέταλλα. Το έργο των καταδίκων, αυτό είναι για εσένα το καύχημα; Αλλά στολίζεσαι και καλλωπίζεσαι και γι’αυτό υπερηφανεύεσαι; Είναι δυνατόν να δεις και ίππους να καλλωπίζονται· στους Πέρσες μάλιστα θα μπορούσε να δει κανείς και τις καμήλες να καλλωπίζονται· όσον αφορά δε στους ανθρώπους, θα δεις όλους τους ηθοποιούς να καλλωπίζονται. Δεν ντρέπεσαι να είσαι υπερήφανος εξαιτίας αυτών, στα οποία μετέχουν μαζί σου και τα ζώα και οι δούλοι και οι δολοφόνοι και οι θηλυπρεπείς και οι ληστές και οι τυμβωρύχοι; Αλλά κατασκευάζεις οικίες πολυτελείας και γι’αυτό υπερηφανεύεσαι; Και τι με αυτό; Πολλοί κόρακες κατοικούν σε πολυτελέστερα και μεγαλοπρεπέστερα καταλύματα. Ή δεν βλέπεις αυτούς που επιθυμούν με μανία τα χρήματα, έχτισαν τις οικίες τους στους αγρούς και σε έρημους τόπους, καταλύματα κοράκων; Αλλά καυχάσαι για τη φωνή σου; Ποτέ δεν θα μπορέσεις να τραγουδήσεις μελωδικότερα από τον κύκνο και το αηδόνι. Αλλά μήπως καυχάσαι για την ποικιλία της τέχνης; Και τι υπάρχει σε αυτό σοφότερο από τη μέλισσα; Ποιος κεντητής, ποιος ζωγράφος, ποιος γεωμέτρης θα μπορέσει να μιμηθεί τα έργα της; Μήπως καυχάσαι για τη λεπτότητα του ενδύματός σου; Στην περίπτωση όμως αυτή οι αράχνες σε νικούν. Μήπως για την ταχύτητα των ποδιών; Πάλι τα πρωτεία κατέχουν τα ζώα, ο λαγός και το ζαρκάδι και όσα δεν υστερούν κατά την ταχύτητα των ποδιών.
Αλλά αποδημείς και γι’αυτό υπερηφανεύεσαι; Όχι όμως περισσότερο από τα πτηνά· διότι αυτά αποδημούν ευκολότερα, δεν έχουν την ανάγκη των εφοδίων, ούτε των υποζυγίων, αλλά το φτερό είναι σε αυτά αρκετό για όλα. Αυτό είναι και πλοίο, αυτό και υποζύγιο, αυτό και όχημα, αυτό και άνεμος και οτιδήποτε θα μπορούσε να πει κανείς. Μήπως έχεις οξεία όραση; Όχι όμως όπως το ζαρκάδι, ούτε όπως ο αετός. Μήπως έχεις οξεία ακοή; Ο όνος όμως έχει οξύτερη. Μήπως έχεις οξεία όσφρηση; Όμως ο σκύλος δεν σε αφήνει να τον ξεπεράσεις. Μήπως είσαι ικανός να προμηθεύεις αγαθά για τον εαυτό σου; Υπολείπεσαι όμως του μύρμηγκος. Αλλά φορείς χρυσά κοσμήματα, όμως όχι έτσι, όπως οι ινδικοί μύρμηγκες. Τα ζώα δε είναι πολύ καλύτερα από εμάς εξαιτίας της υγείας και της ευεξίας και της αφθονίας των αγαθών· εκείνα δεν φοβούνται την πενία. «Ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας (:Κοιτάξτε τα πουλιά που πετούν στον αέρα και δείτε ότι αυτά δεν σπέρνουν ούτε θερίζουν ούτε μαζεύουν τροφές σε αποθήκες για το χειμώνα ή τον καιρό της στερήσεως)» [Ματθ.6,26] λέγει ο Κύριος.
«Επομένως», θα πει κάποιος, «δημιούργησε ο Θεός τα ζώα ανώτερα από εμάς». Βλέπεις πόση είναι η απερισκεψία; Βλέπεις το ανεξέταστο του πράγματος; Βλέπεις πόσα χαρίζει σε εμάς η εξέταση και έλεγχος των πραγμάτων; Ο μεγαλοφρονών περισσότερο από όλους τους ανθρώπους βρέθηκε ταπεινότερος και από τα άλογα ζώα. Αλλά θα λυπηθούμε αυτόν και δεν θα τον μιμηθούμε· ούτε καταβιβάζοντας αυτόν στην τάξη των ζώων, επειδή υπερηφανεύτηκε υψηλότερα από την ανθρώπινη φύση, θα τον αφήσουμε εκεί, αλλά θα τον σηκώσουμε, όχι προς χάρη του, διότι αυτός μεν είναι άξιος να πάθει αυτά, αλλά για να αποδειχτεί η φιλανθρωπία του Θεού και η τιμή προς εμάς· διότι υπάρχουν μερικά πράγματα, στα οποία δεν μετέχουν καθόλου τα ζώα μαζί μας. Ποια λοιπόν είναι αυτά; Η ευσέβεια και ο ενάρετος βίος. Εδώ δεν μπορείς να πεις πόρνους, ούτε θηλυπρεπείς, ούτε ανθρωποκτόνους, διότι αποχωριστήκαμε από αυτούς. Τι λοιπόν σημαίνει αυτό; Γνωρίζουμε τον Θεό, γνωρίζουμε καλώς την πρόνοιά Του, φιλοσοφούμε για την αθανασία. Ας παραμερίσουν εδώ τα ζώα, δεν θα αμφισβητήσουν για αυτά. Σωφρονούμε· εδώ κανένα κοινό δεν έχουν τα ζώα. Υπολειπόμενοι βέβαια όλων των ζώων, είμαστε κυρίαρχοι αυτών· διότι ως προς αυτό είναι μεγαλύτερη η εξουσία, ότι υπολειπόμενοι αυτών, βασιλεύουμε σε αυτά, για να μάθεις ότι δεν είσαι εσύ αίτιος αυτών, αλλά ο Θεός, ο Οποίος σε δημιούργησε και χάρισε το λογικό. Τοποθετούμε δίχτυα και παγίδες σε αυτά, τα ρίχνουμε μέσα σε αυτές και τα τιθασεύουμε. Σε εμάς υπάρχει σωφροσύνη, επιείκεια, πραότητα, περιφρόνηση των χρημάτων. Αλλά επειδή εσύ, όντας ένας από τους απεγνωσμένους, δεν έχεις τίποτε από αυτά, εύλογα ή φρονείς υψηλότερα από τους ανθρώπους ή και ταπεινότερα από τα άλογα ζώα· διότι έτσι είναι η μωρία και η θρασύτητα· ή εξυψώνεται περισσότερο από το δέον ή ταπεινώνεται πάλι ομοίως, χωρίς να φυλάσσει πουθενά το μέτρο.
Είμαστε ίσοι προς τους αγγέλους κατά τούτο· έχει γίνει αντικείμενο υπόσχεσης προς εμάς η βασιλεία των ουρανών, η χορεία μετά του Χριστού. Ο άνθρωπος μαστίζεται και δεν υποκύπτει· ο άνθρωπος περιφρονεί τον θάνατο, δεν τρέμει, δεν φοβάται, δεν αποβλέπει στα περισσότερα. Συνεπώς όσοι δεν συμπεριφέρονται κατ’ αυτόν τον τρόπο, είναι χειρότεροι από τα ζώα· διότι όταν στα μεν σωματικά χαρίσματα υπερτερείς, δεν έχεις όμως τα ψυχικά, πώς δεν είσαι χειρότερος από τα ζώα; Διότι φέρει ενώπιόν μας ένα από τους περισσότερο ανοήτους, που ζουν στην κακία, την τρυφή και την πλεονεξία. Ο ίππος είναι πολεμικότερος αυτού, ο χοίρος ισχυρότερος, ο λαγός ταχύτερος, το παγώνι ομορφότερο, ο κύκνος μελωδικότερος, ο ελέφαντας μεγαλύτερος, ο αετός οξυδερκέστερος, όλα τα πτηνά πλουσιότερα. Από πού λοιπόν είσαι άξιος να εξουσιάζεις τα ζώα; Από το λογικό; Αλλά δεν είναι δυνατόν· διότι εκείνος που δεν μεταχειρίζεται αυτό προς το καλό, πάλι είναι χειρότερος από εκείνα· διότι όταν είναι περισσότερο ανόητος από εκείνα, αν και έχει λογικό, ήταν καλύτερο εάν δεν γινόταν καθόλου λογικός· διότι δεν είναι ίσο, αφού λάβει κάποιος αρχή να την προδώσει, και παρά καιρόν να μη λάβει. Εκείνος που είναι βασιλιάς και είναι χειρότερος από τους σωματοφύλακές του, ήταν καλύτερο εάν δεν φορούσε ούτε την πορφύρα. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και εδώ.
Γνωρίζοντας λοιπόν ότι είμαστε χειρότεροι από τα ζώα χωρίς την αρετή, ας επιδιώκουμε αυτήν, ώστε να γίνουμε άνθρωποι, μάλλον δε άγγελοι, και να απολαύσουμε τα υπεσχημένα αγαθά, τα οποία όλοι μας να επιτύχουμε με τη χάρη και φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού μετά του Οποίου ανήκει στον Πατέρα και στο Άγιο Πνεύμα δόξα, δύναμις, τιμή, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-epistulam-ad-philippenses.pdf
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στην προς Φιλιππησίους επιστολήν, ομιλία Η΄, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1980, τόμος 21, σελίδες 528-563.
Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
Η Παλαιά Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας, Παναγιώτης Τρεμπέλας, Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα, 1985.
https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/
https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/
Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά
ΣΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΥΠΕΡΑΓΝΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΜΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ
Πράγματι κάθε καιρός είναι κατάλληλος για να γίνει αρχή ενός σωτήριου τρόπου ζωής. Και για να δηλώσει αυτό έλεγε ο μέγας Παύλος: «Ἰδοὺ νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας(:Να λοιπόν, τώρα είναι καιρός κατάλληλος, να, τώρα είναι ημέρα σωτηρίας)»[Β΄Κορ.6,2]· «Ἀποθώμεθα οὖν τὰ ἔργα τοῦ σκότους καὶ ἐνδυσώμεθα τὰ ὅπλα τοῦ φωτός. Ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατήσωμεν(:Ας αποθέσουμε λοιπόν σαν νυκτερινά ενδύματα τα έργα της αμαρτίας, που γίνονται στο σκοτάδι, και ας ντυθούμε σαν άλλα όπλα τα φωτεινά έργα της αρετής. Όπως συμπεριφέρεται κανείς την ημέρα, που τα βλέμματα πολλών τον παρακολουθούν, έτσι κι εμείς ας συμπεριφερθούμε με ευπρέπεια και σεμνότητα)»[Ρωμ.13,12-13]. Δεν εννοεί ότι καιρός ευπρόσδεκτος για σωτηρία είναι κάποια από τις ώρες ή από τις ημέρες, αλλά όλος ο χρόνος μετά την επιφάνεια του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού επάνω στη γη.
Όπως δηλαδή, όταν ανατείλει στη γη ο αισθητός ήλιος είναι καιρός σωματικής εργασίας για τους ανθρώπους, όπως είπε και ο Δαβίδ[ Ψαλμ.103,22-23: «Ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος καὶ ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας (:Ανέτειλε ο ήλιος και ο άνθρωπος θα εξέλθει από την κατοικία του για να ασχοληθεί με το έργο και την εργασία του έως το βράδυ)»], έτσι και, αφού εμφανίστηκε σε εμάς σαρκικά ο Ήλιος της δικαιοσύνης, ο μετά την επιφάνειά Του καιρός είναι ολόκληρος κατάλληλος για πνευματική εργασία. Αυτό δηλώνοντας αλλού ο ίδιος προφήτης, αφού είπε περί της Δεσποτικής Παρουσίας: «Λίθον, ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας(: Τον λίθο, τον οποίο απέρριψαν ως ακατάλληλο και άχρηστο οι χτίστες, αυτός έγινε θεμέλιος και ακρογωνιαίος λίθος όλης της οικοδομής)» [Ψαλμ.117,22], πρόσθεσε: «Αὕτη ἡ ἡμέρα, ἣν ἐποίησεν ὁ Κύριος· ἀγαλλιασώμεθα καὶ εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ(:Αυτή είναι η πανηγυρική και χαρμόσυνη ημέρα την οποία ο Κύριος έκανε· ας αισθανθούμε αγαλλίαση και ευφροσύνη κατά την διάρκειά της)»[Ψαλμ.117, 24] . Αλλά στην περίπτωση μεν του αισθητού ηλίου, επειδή διακόπτεται την νύκτα, λέγει: «Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας» [Ψαλμ.103,23], ενώ ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, επειδή κατά το αποστολικό εδάφιο είναι ανέσπερος και δεν έχει «παραλλαγὴ ἢ τροπῆς ἀποσκίασμα(:αλλοίωση και μεταβολή σαν αυτές που γίνονται στη σελήνη ή συντελούνται από τη διαδοχή της νύχτας και της ημέρας)» [Ιάκ.1,17], παρέχει αδιάκοπη ευκαιρία πνευματικής εργασίας.
Εάν μάλιστα χρειάζεται να χαρακτηρίσουμε και κάποιον καιρό καταλληλότερο από τους άλλους, και αν όπως υπάρχει καιρός για σπορά και καιρός για θερισμό, καιρός για φύτευμα και καιρός για συγκομιδή, και καιρός για κάθε άλλο πράγμα, έτσι επιζητείς και για την αγαθοεργία ώρα ενάρξεως ιδιαιτέρως αρμοστή, αυτή είναι ο καιρός του φθινοπώρου, και αυτού περισσότερο αυτός ο μήνας, που είναι και ο πρώτος μας μήνας και η αρχή του έτους[Ο πρώτος μήνας του εκκλησιαστικού έτους ήταν στο Βυζάντιο ο Σεπτέμβριος και η πρώτη του μηνός αυτού ήταν η πρωτοχρονιά, και αρχή της Ινδίκτου], διότι κατ’ αυτόν έγινε αρχή της σωτηρίας μας την οποία και εορτάζομε σήμερα. Διότι αυτή η ιερά εορτή και πανήγυρη την οποία τελούμε σήμερα είναι η πρώτη της κατά χάριν ανακλήσεως και αναπλάσεώς μας αφού είναι η ημέρα κατά την οποία άρχισαν τα πάντα να γίνονται νέα και να εισάγονται αντί των προσκαίρων θεσμών οι μόνιμοι, αντί του γράμματος το πνεύμα και αντί των σκιών η αλήθεια.
Πραγματικά σήμερα αναφάνηκε νέος κόσμος και παράξενος παράδεισος, στον οποίο και από τον οποίο έχει παραχθεί νέος Αδάμ, ο οποίος αναπλάττει τον παλαιό Αδάμ και ανακαινίζει όλον τον κόσμο· ο οποίος δεν απατάται από τον απατεώνα, αλλά τον απατά και χαρίζει την ελευθερία σε αυτούς που με απάτη υποδουλώθηκαν στην αμαρτία. Σήμερα ετοιμάστηκε στη γη παράδοξος βίβλος, που μπορεί να φέρει όχι γράμματα λόγων, αλλά τον ίδιο τον ζωντανό Λόγο απόρρητο και μάλιστα Λόγο όχι εναέριο, αλλά ουράνιο, που δεν συγκροτείται για να φθαρεί, αλλά αρπάζει από την φθορά αυτούς που Τον πλησιάζουν, που δεν γίνεται με την κίνηση ανθρωπίνης γλώσσας, αλλά γεννάται προαιώνια από τον Θεό Πατέρα.
Σήμερα παρουσιάστηκε έμψυχη και αχειροποίητη σκηνή του Θεού και λογική και πνευματική κιβωτός του «άρτου της ζωής που αποστάλθηκε σε εμάς από τους ουρανούς» [ πρβ. Ιω.6,32: « Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ Μωϋσῆς δέδωκεν ὑμῖν τὸν ἄρτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου δίδωσιν ὑμῖν τὸν ἄρτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ τὸν ἀληθινόν(:Αληθινά σας λέω, δεν σας έδωσε ο Μωυσής τον πραγματικό ουράνιο άρτο. Διότι εκείνο το μάννα ούτε ήταν ο αληθινός ουράνιος άρτος, ούτε δόθηκε από τον Μωυσή στους προγόνους σας. Αλλά σας τον έδωσε ο Πατέρας μου, ο Οποίος από τώρα και στο εξής εξακολουθεί να σας δίνει ανελλιπώς τον αληθινό ουράνιο άρτο)»] πραγματικά. Σήμερα κατά τον ψαλμικό στίχο: «Ἀλήθεια ἐκ τῆς γῆς ἀνέτειλε, καὶ δικαιοσύνη ἐκ τοῦ οὐρανοῦ διέκυψε(: Καταλύθηκε το ψεύδος και ο δόλος από την γη και ανεβλάστησε καρποφόρος η αλήθεια από τη γη και από τον ουρανό έσκυψε προς τα κάτω και επισκέφτηκε την γη η δικαιοσύνη και κάθε αρετή εμφανίστηκε δικαιοσύνη από τον ουρανό)»[Ψαλμ.84,12], η οποία εξέβαλε τον άρχοντα της αδικίας και από αυτήν την εξουσία των αδίκων, καθόσον κατακρίθηκε αδίκως και κατέκρινε δικαίως, κι έδεσε τον ισχυρό στην κακία και άρπαξε τα σκεύη του, τα μετεσκεύασε και τα κατέστησε δεκτικά θείας δικαιοσύνης. Έτσι τους μεν αιχμαλώτους της αμαρτίας τους πήρε μαζί της για να ζουν αιωνίως, αφού τους δικαίωσε με την πίστη προς Αυτόν, τον δε άρχοντα της αμαρτίας, αφού τον περιβάλει με άφευκτα δεσμά, θα τον παραδώσει σε αιώνιο και άφεγγο πυρ.
Σήμερα η προφητευμένη ράβδος εβλάστησε από την ρίζα του Ιεσσαί, από την οποία «βγήκε άνθος» [Ησ. 11,1: «Καὶ ἐξελεύσεται ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀναβήσεται(:Και θα φυτρώσει κλωνάρι από τον γενεαλογικό κορμό του Ιεσσαί και άνθος από το κορμό αυτόν θα αναβλαστήσει)»] που δεν δέχεται μαρασμό, αλλά και ανακαλεί την φύση μας που μαράθηκε και γι΄αυτό εξέπεσε από τον αμάραντο τόπο της τρυφής και την επαναφέρει στο ευθαλές και της χαρίζει το ευθαλές, την ανεβάζει προς τον ουρανό και την εισάγει στον παράδεισο. Είναι η ράβδος με την οποία ο μέγας Ποιμένας μετέφερε το λογικό ποίμνιο προς τις αιώνιες βοσκές· η ράβδος, στην οποία στηριγμένη η φύση μας απέθεσε την παλαιότητα και την γεροντική αδράνεια, και βαδίζει εύκολα προς τον ουρανό, αφήνοντας τη γη κάτω σ’ αυτούς που φέρονται προς τα κάτω, διότι δεν έχουν στήριγμα.
Αλλά ποιος είναι ο νέος κόσμος, ο παράξενος παράδεισος, η παράδοξη βίβλος, η πνευματική σκηνή και κιβωτός του Θεού, η αλήθεια από την γη, η πολυύμνητη ράβδος του Ιεσσαί; Είναι η πριν από τον τοκετό και μετά τον τοκετό αειπάρθενη κόρη, της οποίας την γέννηση από στείρα γυναίκα εορτάζομε σήμερα. Διότι ο Ιωακείμ και η Άννα, συζώντας ο ένας με τον άλλο και παραμένοντας άμεμπτοι ενώπιον του Θεού, φαίνονταν στους Ισραηλίτες αξιόμεμπτοι κατά τον νόμο, αφού έμεναν άτεκνοι. Επειδή δηλαδή δεν υπήρχε ακόμη τότε ελπίδα αθανασίας, γι΄αυτό η διαδοχή του γένους φαινόταν κάτι το αναγκαιότατο. Τώρα όμως, αφού αυτή η σήμερα γεννηθείσα παρθένος μάς χάρισε την αϊδιότητα δια του παρθενικού τόκου, δεν είναι πλέον σε μας αναγκαία η από την παιδοποιΐα διαδοχή. Αλλά τότε στους Ισραηλίτες η πολυτεκνία φαινόταν ανώτερη και της αρετής και η ατεκνία τόσο μεγάλο κακό, ώστε και αυτοί οι δίκαιοι να μην επαινούνται για την αρετή τους περισσότερο από όσο υβρίζονταν για την ατεκνία. Περίλυποι λοιπόν από τις προσβολές οι δίκαιοι, αφού ενθυμήθηκαν τον Αβραάμ και την Σάρρα και όλους τους άλλους που δοκίμασαν την λύπη για την ατεκνία κι έπειτα αφού σκέφτηκαν το φάρμακο που βρήκαν κάποιοι για την θεραπεία αυτής της λύπης, αποφάσισαν να καταφύγουν και αυτοί στην παράκληση προς τον Θεό. Και ο μεν σώφρων Ιωακείμ αναχωρεί προς την έρημο, κατοικεί σε αυτήν και τηρεί νηστεία, αναπέμποντας προς τον Θεό προσευχή να γίνει πατέρας· και δεν σταμάτησε την δέηση ούτε επέστρεψε από εκεί, πριν δεχθεί την βεβαίωση περί της αποδοχής του αιτήματος. Η δε ομόφρων με αυτόν Άννα κλείνεται στον γειτονικό κήπο και με πονεμένη καρδιά βοά προς τον Κύριο: «Εισάκουσέ με, Θεέ των πατέρων μου, και ευλόγησέ με, όπως ευλόγησες την μήτρα της Σάρρας» [Κατά την ιστορία Ιακώβου].Και επήκουσε ο Κύριος και τους ευλόγησε και υποσχέθηκε να δώσει ικανοποίηση στο αίτημά τους· και τώρα έφερε σε εκπλήρωση την επαγγελία, και τους έδωσε κόρη, την θαυμασιότατη από όλες τις θαυμάσιες που φάνηκαν ανέκαθεν, αυτήν την γεννήτρια του Κτίστη των όλων, που θέωσε το ανθρώπινο γένος και ουράνωσε την γη, που έκαμε τον μεν Θεό υιό ανθρώπου, τους δε ανθρώπους υιούς του Θεού.
Αλλά για ποιον λόγο προήλθε αυτή από στείρες λαγόνες; Για να διαλύσει την λύπη και να αφαιρέσει την ντροπή των γονέων της και για να προεικονίσει την διάλυση της λύπης και της κατάρας των προπατόρων του γένους που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί δι’ αυτής. Πώς άλλωστε θα τολμούσε η φύση να ρυπάνει την μήτρα, στην οποία διέμεινε και από την οποία προήλθε η μόνη γυναίκα που κατοίκησε στα Άγια των Αγίων και η μόνη γυναίκα που έγινε κατοικητήριο του Ποιητού της φύσεως; Όπως δηλαδή πριν από αυτήν και μετά από αυτήν δεν εμφανίστηκε παρθένος μητέρα και Θεού μητέρα. Και όπως πριν από αυτήν και μετά από αυτήν δεν κατοίκησε κανείς στα Άγια των Αγίων, έτσι φυσικά ούτε σε εκείνα τα μητρικά σπλάχνα δεν φάνηκε να κυοφορείται κανένα άλλο έμβρυο είτε πρωτύτερα είτε ύστερα.
Όταν λοιπόν έπρεπε να γεννηθεί η Παρθένος μητέρα του Θεού, και μάλιστα από δαβιτικό γένος και στον κατάλληλο καιρό για την σωτηρία μας, πλησίασε δε ο καιρός και έπρεπε να ετοιμαστεί ή να παρασκευασθεί η Παρθένος, δεν βρέθηκαν τότε ανάμεσα στους απογόνους του Δαβίδ ανώτεροι από τους άτεκνους εκείνους στην αρετή και στην ευγένεια του ήθους και της γενεάς. Γι΄αυτό προτιμήθηκαν από τους πολυτέκνους οι άτεκνοι, για να κυοφορηθεί από πολυαρέτους η πανάρετη κόρη και η πάναγνη από εξαιρετικώς σώφρονες και για να λάβει η σωφροσύνη, συνελθούσα με την προσευχή και την άσκηση, ως καρπό το να γίνει γεννήτρια παρθενίας, και μάλιστα παρθενίας που προέβαλε αφθόρως κατά την σάρκα τον Γεννηθέντα κατά την θεότητα προαιωνίως από παρθένον Πατέρα. Τι φτερά ήσαν αυτά εκείνης της αρετής! Τι παρρησία που βρήκε στον Κύριο! Πόσο άσπιλες ήσαν εκείνες οι καρδιές, ώστε να αναπέμψουν τέτοια προσευχή που τόσο πολύ προχώρησε και τόσα κατόρθωσε! Έπρεπε λοιπόν και να προετοιμαστεί το μέγα θαύμα με το θαύμα και η φύση βαθμιαίως να υποταχθεί στην χάρη.
Αλλά εσείς, ακροατήριό μου ιερό, οι ακροατές των λόγων μου, το λογικό μου ποίμνιο και οργωμένο και καλλιεργημένο αγρόκτημα κατά Χριστόν, προσφέρατε γενέθλιο δώρο στην μητέρα του Θεού την εκτέλεση των αρετών και την επίδοση σε αυτές· άνδρες και γυναίκες, πρεσβύτεροι μαζί με νεοτέρους, πλούσιοι και πτωχοί, άρχοντες κα αρχόμενοι, και γενικώς κάθε γένος και ηλικία, κάθε αξίωμα και επάγγελμα και επιστήμη. Κανένας σας να μην είναι ψυχικά άγονος και άκαρπος, κανένας να μην είναι ακατάδεκτος και ανεπίδεκτος πνευματικού σπόρου. Αλλά και ο καθένας να δέχεται προθύμως τον ουράνιο σπόρο, τον σωτηριώδη λόγο, και να τον αποτελειώνει με τις δυνάμεις του σε έργο και καρπό ουράνιο και θεάρεστο· κανείς να μην εγκαινιάζει ανεκτέλεστη αρχή αγαθοεργίας, κανένας να μην επιδεικνύει την πίστη του προς τον Χριστό με μόνο την γλώσσα. Διότι λέγει ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός: «Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι Κύριε Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ἀλλ᾿ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς(:Προσέχετε ακόμη μήπως παραπλανηθείτε κι απ’ τον εαυτό σας. Πρέπει να ξέρετε ότι στην Βασιλεία των ουρανών δεν θα εισέλθει όποιος επίμονα επικαλείται τη θεότητά μου και μου λέει: “Κύριε, Κύριε”, αλλά θα εισέλθει σε αυτήν εκείνος που εφαρμόζει το θέλημα του Πατρός μου που είναι στους ουρανούς)» [Ματθ.7,21] καθώς και: «Οὐδεὶς ἐπιβαλὼν τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπ᾿ ἄροτρον καὶ βλέπων εἰς τὰ ὀπίσω εὔθετός ἐστιν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ (:Καθένας που έβαλε το χέρι του πάνω στο αλέτρι και βλέπει προς τα πίσω και όχι προς το μέρος που πρόκειται να οργώσει, δεν είναι κατάλληλος για γεωργός. Έτσι κι εκείνος που κλήθηκε στην διακονία του Κυρίου πρέπει να βλέπει πάντοτε μπροστά στο πνευματικό του έργο και να ξεχάσει ολοκληρωτικά τα εγκόσμια και τα υλικά. Διότι διαφορετικά δεν θα μπορέσει να κρατήσει στερεά για τον εαυτό του τη Βασιλεία του Θεού και να εργαστεί αποτελεσματικά για τη διάδοσή της και στους άλλους)» [Λουκά 9,62].
Οι παρθένες που υποσχέθηκαν τον μοναχικό βίο και όσες καλώς πράττοντας επανήλθατε από τον συζυγικό βίο προς την παρθενική συμβίωση[εννοεί τις γυναίκες εκείνες που συμβιώνουν σε κοινόβια με παρθένες, αφού έχασαν τους συζύγους τους ή χώρισαν με κοινή συναίνεση] και γενικώς όσες την διαλέξατε από πόθο μετανοίας για να συγκατοικείτε, να ζείτε σε όλα κατά τον Θεό εξαιτίας της Παρθένου που τώρα γεννήθηκε για χάρη μας και γέννησε κατά σάρκα με παρθενία σε χρόνο Αυτόν που γεννήθηκε προ αιώνων από παρθένο Πατέρα· να ζείτε μόνο γι’ αυτήν και τον Σαρκωθέντα από αυτήν Θεό, προσβλέποντας μόνο σε Αυτόν, έχοντας μόνον Αυτόν απόλαυσή σας, χαίροντας με την ελπίδα, υπομένοντας στη θλίψη, υπακούοντας στις προϊστάμενες, διακονώντας ή μία τις άλλες, φροντίζοντας για την μεταξύ σας ειρήνη, αφιερωμένες συνεχώς στην προσοχή και την προσευχή και την ψυχική κατάνυξη, σε ψαλμούς και ύμνους και πνευματικές ωδές[πρβ. Ρωμ.12,12: «Τῇ ἐλπίδι χαίροντες, τῇ θλίψει ὑπομένοντες, τῇ προσευχῇ προσκαρτεροῦντες(:Η ακλόνητη ελπίδα σας στα μελλοντικά αγαθά να σας γεμίζει χαρά και να σας ενισχύει για να δείχνετε υπομονή στη θλίψη. Και να επιμένετε στην προσευχή, από την οποία θα παίρνετε μεγάλη βοήθεια για όλες αυτές τις αρετές, καθώς και για τις δύσκολες περιστάσεις της ζωής)» · Εβρ.13,17: «Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν καὶ ὑπείκετε· αὐτοὶ γὰρ ἀγρυπνοῦσιν ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ὡς λόγον ἀποδώσοντες· ἵνα μετὰ χαρᾶς τοῦτο ποιῶσι καὶ μὴ στενάζοντες· ἀλυσιτελὲς γὰρ ὑμῖν τοῦτο (:Να υπακούτε στους πνευματικούς προϊσταμένους σας και να υποτάσσεστε τελείως σε αυτούς· διότι αυτοί αγρυπνούν για τη σωτηρία των ψυχών σας, καθώς θα δώσουν λόγο στον Χριστό για τις ψυχές σας. Να τους υπακούτε, για να ενθαρρύνονται με την υπακοή σας, ώστε να επιτελούν το έργο τους αυτό με χαρά και όχι με στεναγμούς. Άλλωστε δεν σας συμφέρει να στενάζουν εξαιτίας σας οι πνευματικοί σας προεστοί, επειδή ο Θεός θα σας τιμωρήσει γι’αυτό)»· Εφ.5,19: «Λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ᾄδοντες καὶ ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ(:Και τότε ο θείος ενθουσιασμός που θα γεμίζει τις καρδιές σας θα εξωτερικεύεται. Και θα λέτε μεταξύ σας ψαλμούς και ύμνους και ωδές πνευματικές. Θα τραγουδάτε και θα ψάλλετε στον Κύριο όχι μόνο με το στόμα σας, αλλά και με την καρδιά σας, που θα αισθάνεται και θα συμμετέχει σ’ αυτά που ψάλλετε)»], όντας αγνές και παρθένες στο σώμα και την ψυχή, σε όλες τις αισθήσεις και την διάνοια, και επιδεικνύοντας με όλα φρόνημα και πολίτευμα πνευματικό και παρθενικό. Διότι έτσι, κατά τον ψαλμικό στίχο, ακολουθώντας την Θεομήτορα θα έλθετε κοντά της και θα εισέλθετε στον αχειροποίητο ναό του Βασιλέως των Ουρανών, στην υπερκόσμια και αΐδια πατρίδα της αφθαρσίας.
Όσοι είστε συζευγμένοι να μην παραδίδεστε τελείως σε αυτόν τον κόσμο· διότι ο νεοπαγής αυτός και πραγματικά υπερκόσμιος κόσμος, δηλαδή η Θεομήτωρ, εμφανίστηκε και για σας σήμερα ως καρπός συζυγίας. Οι γέροντες να επιδεικνύετε γεροντικό φρόνημα και να μην παιδιαρίζετε σε βάρος σας με λογισμούς και λόγους και πράξεις, παρουσιάζοντας σαρκικό φρόνημα και συμπεριφερόμενοι κατά σάρκα. Οι νέοι να ζηλεύετε τέτοιους γέροντες και να τους σέβεστε και να πείθεστε σε αυτούς, και να μην αγνοείτε τι είναι το έντιμο γήρας και πώς η νεότητα δεν υστερεί του σεμνού γήρατος. Και αν αγνοείτε, ρωτήστε τον σοφό Σολομώντα· διότι θα ακούσετε από αυτόν ότι «πολιὰ δέ ἐστι φρόνησις ἀνθρώποις καὶ ἡλικία γήρως βίος ἀκηλίδωτος(:η σύνεση και η φρονιμάδα κάθε ηλικίας προσελκύει τον σεβασμό των τιμημένων γηρατειών και των λευκών μαλλιών μεταξύ των ανθρώπων, ενώ η ηλικία του γήρατος τότε είναι τιμημένη και αξιοσέβαστη, όταν την συνοδεύει ζωή χωρίς κανένα ηθικό στίγμα)» [Σοφ. Σολ.4,9]. Όσοι κατέχετε κάτι περιττό από αυτά τα γήινα και ρευστά και άστατα που μεταφέρονται από άλλους σε άλλους, με την μετάδοσή τους να εξασφαλίσετε για τους εαυτούς σας αιώνια ζωή· διότι άλλωστε «οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ(:η πλεονεξία δεν μπορεί καθόλου να σας κάνει άνετη και χαρούμενη τη ζωή σας. Διότι η ζωή του ανθρώπου δεν εξαρτάται από τα περίσσια πλούτη του και δεν διατηρείται από τα υπάρχοντά του. Τα πολλά του πλούτη δεν μπορούν να του εξασφαλίσουν την μακροζωία και την ευχάριστη ζωή)» [Λουκά 12,15].
Όσοι στερείστε των αναγκαίων, να είστε στην υπομονή και στην ευχαριστία προς τον Θεό, για να συναριθμηθείτε με τους φτωχούς που μακαρίζονται από Εκείνον και να κληρονομήσετε την Βασιλεία των Ουρανών[πρβ. Ιάκ.1,9: «Καυχάσθω δὲ ὁ ἀδελφὸς ὁ ταπεινὸς ἐν τῷ ὕψει αὐτοῦ(:Και ως προς τον πειρασμό και τη δοκιμασία που δημιουργεί η φτώχεια, σας λέω τα εξής: Ο αδελφός που είναι φτωχός και άσημος ας καυχιέται για το πνευματικό ύψος που τον ανεβάζει ο Θεός με τον πειρασμό της φτώχειας και των στερήσεων)»· Ματθ.5,3: «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν(:’Μακάριοι και τρισευτυχισμένοι είναι εκείνοι που συναισθάνονται ταπεινά την πνευματική τους φτώχεια και την εξάρτηση ολόκληρου του εαυτού τους από τον Θεό, διότι είναι δική τους η Βασιλεία των Ουρανών)»· Λουκά 6,20: «Μακάριοι οἱ πτωχοί, ὅτι ὑμετέρα ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ(:Πανευτυχείς και μακάριοι είστε εσείς οι πτωχοί, που δεν επαίρεσθε από τα πλούτη, αλλά εξαρτάτε ταπεινά τον εαυτό σας από τον Θεό και έχετε στηριγμένη την ελπίδα σας στην πρόνοιά Του. Και είστε μακάριοι, διότι είναι δική σας η βασιλεία του Θεού)»].
Οι άρχοντες «κρίμα δίκαιον κρίνετε(:να εκφέρετε δίκαιες κρίσεις)» [Ζαχ.7,9] και να μην χρησιμοποιείτε βία σε βάρος των υποδεεστέρων, διότι αυτό δεν είναι δίκαιο, αλλά να επιδεικνύετε προς αυτούς πατρική διάθεση, έχοντας υπόψη το ομογενές και ομόδουλο προς αυτούς. Μήτε να αγανακτείτε για την υποταγή και τη διδαχή της Εκκλησίας, διότι αυτές αποτελούν γνώρισμα της καλής θελήσεως. Οι αρχόμενοι οφείλετε να πείθεστε στους άρχοντες μόνο στα θέματα που δεν μας αφαιρούν την επηγγελμένη σε μας ελπίδα της Βασιλείας των Ουρανών.
Να προσφέρετε τώρα όλοι από κοινού στην σήμερα εορταζόμενη Παρθένο το πιο αγαπητό και κατάλληλο δώρο, τον αγιασμό σας και την αγνεία του σώματος δι’ εγκρατείας και προσευχής. Να βλέπετε όλοι ότι σωφροσύνη και νηστεία και προσευχή, αφού συναντήθηκαν με κατάνυξη, ανέδειξαν τον Ιωακείμ και την Άννα γεννήτορες θείου σκεύους, μάλιστα τόσο εκλεκτού σκεύους, ώστε όχι μόνο να βαστάσουν το θείο Όνομα κατά τον αργότερα εμφανισθέντα Παύλο[Πράξ.9,15: «Σκεῦος ἐκλογῆς μοί ἐστιν οὗτος τοῦ βαστάσαι τὸ ὄνομά μου(: Αυτός είναι όργανό μου εκλεκτό. Τον διάλεξα εγώ για να βαστάσει και να διαδώσει το κήρυγμα για το όνομά μου και το ευαγγέλιό μου, και να το μεταφέρει με τις περιοδείες του ενώπιον εθνικών και βασιλέων και των σημερινών απογόνων του Ισραήλ)»], αλλά και Αυτόν τον Ίδιο, του οποίου «το Όνομα είναι θαυμαστό» [Ψαλμ.8,1: «Κύριε ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνομά σου ἐν πάσῃ τῇ γῇ(:Κύριε, ο Θεός και Δεσπότης μας, εξόχως θαυμαστή και εκθαμβωτική διαλάμπει η δύναμη και η σοφία Σου στα δημιουργήματά Σου πάνω σε όλη τη γη)»].
Αν λοιπόν κι εμείς, πλην των άλλων αρετών, αφιερωνόμαστε και στις ευχές, διαμένοντας στον ναό του Θεού με σύνεση, θα βρούμε θησαυρισμένη μέσα μας την καθαρότητα της καρδίας που χωρεί και μας εμφανίζει τον Θεό. Αυτήν ακριβώς την καθαρότητα και την κατ’ αυτή ψυχική προς τον Θεό διάθεση την ονομάζει ο Ησαΐας «σωτηριώδες εγγάστριο πνεύμα» λέγοντας προς Αυτόν: «Διὰ τὸν φόβον σου, Κύριε ἐν γαστρὶ ἐλάβομεν καὶ ὠδινήσαμεν καὶ ἐτέκομεν· πνεῦμα σωτηρίας σου ἐποιήσαμεν ἐπὶ τῆς γῆς(:Εξαιτίας του φόβου Σου, Κύριε, συλλάβαμε και εμείς πνευματικά στη γαστέρα μας και κοιλοπονέσαμε και γεννήσαμε πνεύμα, που μας έδωσε από Εσένα την σωτηρία και το καταστήσαμε φανερό και στους ανθρώπους στη γη)»[Ησ.26,18]. Βλέπετε πώς οι στείρες και άγονες ψυχές γίνονται καλλίτεκνες; Αλλά σ’ αυτά ο προφήτης προσθέτει και τα λόγια: «Οὐ πεσούμεθα, ἀλλὰ πεσοῦνται πάντες οἱ ἐνοικοῦντες ἐπὶ τῆς γῆς(: Δεν θα πέσουμε για τον λόγο αυτόν εμείς και δεν θα καταστραφούμε, αλλά θα πέσουν όσοι κατοικούν στη γη και μένουν προσκολλημένοι μόνο σε αυτήν)»[Ησ.26,18], δηλαδή αυτοί που κυλίονται στα γήινα φρονήματα και πάθη.
Εάν λοιπόν, αδελφοί, θέλομε και εμείς να κατοικούμε όχι τη γη αλλά τον ουρανό, ούτε να πέφτομε στη γη και στην αμαρτία που παρασύρει προς τα κάτω, αλλά να επεκτεινόμαστε διαρκώς σε θείο ύψος, ας φοβηθούμε τον Θεό, ας απομακρυνθούμε από τα κακά, ας επιστρέψουμε προς Αυτόν με τα αγαθά έργα, ας σπεύσουμε να απαλείψουμε τις πονηρές μας προσκτήσεις με εγκράτεια και προσευχή, κα να μετασκευάσουμε προς το καλύτερο τους εσωτερικούς λογισμούς και να κυοφορήσουμε και να γεννήσουμε το πνεύμα της σωτηρίας μας κατά τον προφήτη, δια της επικλήσεως, έχοντας βοηθό εκείνην που χαρίστηκε σήμερα στους γονείς της κατόπιν προσευχής και θεάρεστης διαγωγής. Αυτή και την λύπη των γονέων μετέτρεψε και την προγονική κατάρα διέλυσε και τις ωδίνες της προμήτορος κατέπαυσε, αφού γέννησε ανωδύνως, με παρθενία τον Χριστό.
Στον Οποίο πρέπει δόξα, τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το πανάγιο και ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
Γρηγορίου του Παλαμά, Άπαντα τα έργα, Ομιλίες ΚΑ΄- ΜΒ΄, ομιλία ΜΒ’, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1985, τόμος 10, σελίδες 583-603.
Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
Η Παλαιά Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας, Παναγιώτης Τρεμπέλας, Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα, 1985.
https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/
https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/
Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
ΕΙΣ ΤΟ ΓΕΝΕΣΙΟΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου με θέμα:
«Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΜΑΡΙΑ, Ο ΑΛΗΘΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ»
[εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 8-9-1995]
[Α42]
Σήμερα, αγαπητοί μου, η Εκκλησία μας γιορτάζει το Γενέθλιον της Θεοτόκου. Είναι γνωστόν ότι γενέθλιος ημέρα θεωρείται η ημέρα στην αυγή της με το Άγιον Βάπτισμα, στην δύση της με το άγιον τέλος, κατόπιν αγώνων του βίου τούτου. Η βιολογική γέννησις δεν έχει βεβαίως καμία σημασία δια την Βασιλεία του Θεού. Έτσι εις τους αγίους έχομε γενέθλιον ημέραν την ημέραν του θανάτου των που είναι και η τελείωσίς των. «Τελείωσις» θα πει ολοκλήρωσις · που πέραν του χρόνου τούτου του θανάτου, δεν υπάρχει άλλος χρόνος γι’ αυτήν την τελείωσιν.
Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον. Εκείνη αποτελεί εξαίρεσιν. Όχι γιατί είχε κάποια ξεχωριστή πρόνοια από τον Θεόν. Αλλά γιατί μόνη της έφθασε εις τα μέτρα του προπτωτικού ανθρώπου και φανέρωσε τον αληθή άνθρωπον. Φανέρωσε στο πρόσωπό της, μες στην Ιστορία, τον αληθή άνθρωπον, τον γνήσιο άνθρωπο. Και όπως αναφέρεται από την Αγία Γραφή, η βιολογική δημιουργία του Αδάμ, έτσι αναφέρεται και η βιολογική γέννησις της Θεοτόκου, σαν παγκοσμίου χαράς προοίμιον. «Επήρε», λέει, «ο Θεός πηλόν και έκανε τον άνθρωπον…». Δείχνει όλη την δημιουργία του ανθρώπου. Και το τέλος του Αδάμ. «Και ο Αδάμ έζησε… τόσα χρόνια, 930! Και απέθανεν». Έτσι λοιπόν και εις την Θεοτόκον αναφέρεται η αρχή της και το τέλος της. Για να μην πω και η προϊστορία της!
Όταν ήλθε ο καιρός να λυτρωθεί η οικουμένη από την τυραννία των δαιμόνων και να εισαχθεί στη ζωή των θνητών η αθανασία, ακόμη να φυτευθεί στις ψυχές των ανθρώπων η αγγελική ζωή και γενικά να ενωθεί ο ουρανός με την γη, ο Θεός προετοίμασε το επίγειον κατάλυμά Του, που είναι η Θεοτόκος. Γράφει το βιβλίο των «Παροιμιών» εις το 9ο κεφάλαιο: «Ἡ σοφία ᾠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον καὶ ὑπήρεισε στύλους ἑπτά». Ποια είναι η Σοφία; -Παλαιά Διαθήκη, προσέξατέ το. Είναι η Ενυπόστατος Σοφία. Ενυπόστατος θα πει προσωπική. Δηλαδή αυτή που είναι πρόσωπο. Οι Έλληνες έχουν την σοφία βέβαια σαν κάτι το απρόσωπο, μία ιδέα, ένα θέμα, ένα στοιχείο, μία αξία. Αλλά δεν έχουν, όμως, ως πρόσωπο. Φυσικά την θεοποιούν. Στο πρόσωπο της θεάς Αθηνάς, την σοφία, αλλά δεν είναι, γιατί δεν υπάρχει Αθηνά. Για τους Έλληνες η σοφία δεν είναι πρόσωπο. Αλλά για τον λαό του Θεού η Σοφία είναι πρόσωπον. Και λέγεται Ενυπόστατος Σοφία. Είναι ο Θεός Λόγος· που λέγει ο ευαγγελιστής Ιωάννης: «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος» ,Οικοδομεί Αυτός ο Θεός Λόγος, η Ενυπόστατος Σοφία, οικοδομεί τον οίκον Του, ή τον οίκον της, αν πάρομε την λέξη σοφία. Δηλαδή ο Θεός Λόγος οικοδομεί την Ενανθρώπησή Του και προετοιμάζει τα… ούτως ειπείν, τα «υλικά» με τα οποία θα περιβληθεί –«υλικά», τη λέξη την βάζω εντός εισαγωγικών- την ανθρωπίνη φύση. Κι αυτά τα υλικά που θα περιβληθεί είναι η Θεοτόκος.
Προς τούτο ετοιμάζονται και οι γονείς της Θεοτόκου, όπως είναι ο Ιωακείμ και η Άννα. Σημειώσατε εκείνο που ήδη σας είπα, ότι η Θεοτόκος έχει προϊστορία. Η προϊστορία της Θεοτόκου είναι η ρίζα του Ιεσσαί. Απ’ όπου ο Δαβίδ, απ’ όπου ο Χριστός. Συνεπώς η Θεοτόκος, που θα φέρει τον Χριστόν, έχει ως προϊστορία την ρίζα του Ιεσσαί. Και οι δίκαιοι αυτοί άνθρωποι, ο Ιωακείμ και η Άννα, ετήρησαν τον νόμον. Και ήσαν δίκαιοι περισσότερο από όλους τους δικαίους της Παλαιάς Διαθήκης. Και από τον Νώε και από τον Αβραάμ και από τον Μωυσή. Και τούτο φαίνεται από την υψίστη τιμή, να φέρουν εις τον κόσμον την Θεοτόκον. Βέβαια πολλά γράφει η Γραφή δια τον Νώε. Πιο πολλά για τον Αβραάμ. Και περισσότερα για τον Μωυσή. Αλλά οι γονείς της Θεοτόκου είναι δικαιότεροι, δηλαδή αγιότεροι, εν ησυχία! Δεν δημοσιεύεται η δικαιοσύνη τους, δηλαδή η αγιότητά τους. Όπως κι Εκείνη, ο καρπός ο δικός των, η Θεοτόκος, θα έλθει εις τον κόσμον εν ησυχία, ἐν σιγῇ.
Το ιερόν ζεύγος, Ιωακείμ και Άννα, δεν ήτο όργανον του Θεού, αλλά ήσαν συνεργοί του Θεού. Όπως και οι κάθε γονείς δεν είναι όργανον του Θεού, για να φέρουν εις τον κόσμον παιδί- παιδιά, αλλά είναι συνεργοί του Θεού· μην το ξεχνούμε αυτό εις τον γάμον. Γι΄αυτό μπορεί οι γονείς να πουν το όχι εις τον Θεόν, αλλά αν ήσαν όργανα του Θεού, δεν θα μπορούσαν να που το όχι εις την τεκνογονίαν. Δεν είναι λοιπόν όργανον του Θεού το ζεύγος το ιερόν, αλλά είναι συνεργοί του Θεού· που δείχνει την προσωπική συμμετοχή τους στο έργο του Θεού. Γι΄αυτό και ο Ιερός Δαμασκηνός υμνεί το ιερό ζεύγος και λέει: «Ὦ μακαρία συνωρίς (:Ω ευτυχισμένο ζεύγος) Ἰωακεὶμ καὶ Ἂννα, ὑπόχρεως ὑμῖν ἐστι πᾶσα ἡ κτίσις». «Είναι υποχρεωμένη όλη η δημιουργία, και των αγγέλων η δημιουργία, αγαπητοί, όλη η δημιουργία η κτιστή, έλλογος και άλογος, όλη η δημιουργία, είναι υπόχρεος σε σας». Το ιερόν ζεύγος! Σε σας την μακαρία «συνωρίδα» ή «ξυνωρίδα».
Πρέπει να τονισθεί αυτή η ιδιαιτέρα αξία της αγίας ζωής των γονέων. Πρέπει να τονισθεί, προκειμένου να φέρουν παιδιά εις τον κόσμον. Εμείς όμως σήμερα πώς εννοούμε την προετοιμασία των νέων μας για τον γάμον; Βέβαια δεν θα γίνει καμία σπασμωδική προετοιμασία, όταν κάπου αρχίσει να αναφαίνεται κάποιο πρόσωπο για το παιδί μας, γαμπρός ή νύφη. Θα ήταν αδιανόητο πράγμα αυτό. Η προετοιμασία αρχίζει από πολύ ενωρίς, πάρα πολύ ενωρίς. Εντούτοις μένομε στην έννοια της προετοιμασίας που λέγεται προίκα. Ακόμα, στην μόρφωση. Ακόμα, στο επάγγελμα. Φυσικά δεν αντιλέγομε ότι αυτά αποτελούν οπωσδήποτε μία προετοιμασία. Αλλά παθαίνομε κάτι. Δεν προετοιμάζομε το παιδί μας ή τα παιδιά μας σε ένα άλλο σπουδαίο στοιχείον, που είναι η αγιότητα, που είναι η αρετή. Λέγει μάλιστα ο Ιερός Χρυσόστομος επάνω σ’ αυτό: «Σκοτώνεσαι, άνθρωπε, να αφήσεις περιουσία στα παιδιά σου· για να σε κλωτσήσουν αύριο, κι όταν αυτά μαλώνουν αύριο πώς θα μοιράσουν την περιουσία, θα σε καταρώνται!». Και το βλέπομε αυτό, καταρώνται τον γέρο πατέρα τους, ζωντανός ή πεθαμένος, γιατί δεν μπορούν να χωρίσουν την περιουσία, επειδή ο καθένας απ’ αυτούς είναι ένας πλεονέκτης. «Κάνε τα παιδιά σου άγια και όταν γίνουν άγια τα παιδιά σου», λέγει, «τότε και μόνα τους θα αποκτήσουν περιουσία».
Δεν παραθεωρούμε αυτά που ανέφερα. Και την μόρφωση –ξαναλέγω- και την προίκα και το επάγγελμα. Δεν είναι όμως πρώτα. Είναι δεύτερα και τρίτα. Βλέπετε τι αγώνα έχουν οι γονείς για τα παιδιά τους και για την αποκατάστασή τους; Τι αγώνα όμως έχουν για την αγιότητά τους; Πρέπει, λοιπόν, τα παιδιά μας να ασκηθούν από νήπια· για να μην πω εκείνο που είπε ένας σύγχρονος παιδαγωγός, ότι η αγωγή αρχίζει πριν από εκατό χρόνια! Δηλαδή από τους προγόνους, από τους προπαππούδες αρχίζει η αγωγή. Είναι εκείνο που λέγει ένας σύγχρονος παιδαγωγός: «Παιδί μου, αν μείνεις εγκρατής, η εγκράτεια για τα παιδιά σου θα είναι ευκολότερη. Αν είσαι ηδονιστικός τύπος, τότε θα είναι δυσκολότερη η εγκράτεια για τα παιδιά σου».
Έτσι, λοιπόν, πρέπει τα παιδιά μας να ασκηθούν στην αγάπη, στην υπακοή, στην υπομονή, στην δικαιοσύνη με την ευρεία έννοια, στην αγιότητα, στην περιεκτική εγκράτεια, που λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, δηλαδή σε όλο της το φάσμα η εγκράτεια· από το φαΐ μέχρι όλα τα άλλα στην ζωή. Στην βαθιά πίστη στον Θεό. Αλλά και στην βαθιά πίστη στη συζυγία. «Γιατί ο Θεός έκανε την φύση;» λέγει ο Μέγας Βασίλειος. «Για να μας διδάσκει. Έλα δω, παιδάκι μου, έλα να δεις την ζωή και την πολιτεία των πελαργών. Είναι μονόγαμα πτηνά. Τα βλέπεις; Σημαίνει ότι δεν προδίδουν την συζυγική τους πίστη». Στην εποχή μας, ίσως προβάλλεται ακόμα και το αρνητικό περιβάλλον, που είναι έξω από το σπίτι. Δηλαδή: «Δεν βλέπεις τι κάνει σήμερα η κοινωνία; Τι να σου κάνουν τα παιδιά;». Δεν έχω αντίρρηση, τις βαθιές επιδράσεις που μπορεί να έχει το εξωτερικό περιβάλλον· αρνητικές βαθιές επιδράσεις στα παιδιά μας. Αλλά θα ήθελα όμως να σας θυμίσω και το περιβάλλον της Ναζαρέτ, που εμεγάλωσε η Θεοτόκος. Και δεν είχε το περιβάλλον της Ναζαρέτ καθόλου καλή φήμη. Μάλιστα το έχομε σαν παροιμία: «Δύναται να βγει τίποτα καλό από την Ναζαρέτ; Κι εσύ μου λες ότι ο Μεσσίας κατάγεται από την Ναζαρέτ;», λέγει ο Ναθαναήλ στον Φίλιππο. «Βγαίνει τίποτε καλό από την Ναζαρέτ;».
Και η αρετή των Θεοπατόρων, αγαπητοί, εξεδηλώθη σαν απόλυτη υπακοή εις τον Θεό. Γιατί; Όπως ο Απόστολος Πέτρος έριξε τα δίχτυα πρωί, 10, 11 η ώρα, για να πιάσει ψάρια, χωρίς προσδοκία –ψαρεύουν εκείνη την ώρα;-, αλλά γιατί το είπε ο Χριστός, έδειξε υπακοή, έτσι και οι γέροντες Ιωακείμ και Άννα, συνήλθαν εις τον γάμον τους, χωρίς καμία σαρκική έλξη· ήσαν γέροντες. Ήσανε πολύ γέροντες. Όπως ο Αβραάμ, ήταν, ξέρετε, εκατό χρονών και η Σάρα ενενήντα. Μάλιστα λέει η Γραφή εκεί δια την Σάρα, εξέλειπαν τα γυναικεία της Σάρας. Εκείνα τα στοιχεία δηλαδή που συνιστούν την γονιμότητα της γυναικός. Έτσι λοιπόν δεν υπήρξε καμία έλξη ιδιαιτέρα. Υπήρξε μόνο υπακοή στον Θεό. Το είπε ο Θεός. Γι΄αυτό θα γίνει. Έτσι και η Θεοτόκος είναι καρπός της υπακοής και της σωφροσύνης. Και σαν τέλειος καρπός, και η ιδία η Θεοτόκος ξεπέρασε τα μέτρα αγιότητος κάθε ανθρώπου, προγενεστέρου της, συγχρόνου της και μεταγενεστέρου της.
Και πράγματι, λέγει ο Θεός δια του Ησαΐου: «Αἱ ἁμαρτίαι ὑμῶν διιστῶσιν ἀναμέσον ἐμοῦ καί ὑμῶν». «Οι αμαρτίες σας», λέει, «είναι εκείνες που μας χωρίζουν· εσάς κι Εμένα», λέγει ο Θεός δια του Προφήτου. Αλλά η Θεοτόκος δεν εχωρίσθη από τον Θεόν. Κατά μίαν απόλυτον εκτίμησιν. Άρα λοιπόν η Θεοτόκος, προς την οποία ήλθε και ενοίκησε ο Θεός Λόγος, ήτο χωρίς προσωπική αμαρτία!! Αγαπητοί, χωρίς προσωπική αμαρτία! Αληθινό, όντως, θαύμα. Ακατανόητο για την ανθρωπίνη διάνοια.
Γι’αυτό, μέσω αυτής, της Θεοτόκου, ο άνθρωπος γνωρίζει αληθινά τον Δημιουργό του. Μόνος του δεν μπορεί να γνωρίσει τον δημιουργό του. Δια της Θεοτόκου γνωρίζει τον δημιουργό του. Ούτε ο νόμος, ούτε οι γλώσσες των προφητών, ούτε η τέχνη, η ομορφιά της φύσεως, ούτε οι άγγελοι μπόρεσαν να αποκαλύψουν σε ένα μέτρο ικανοποιητικό τον Θεό. Μόνον ο άνθρωπος, που φέρει την εικόνα του Θεού, όταν φανερωθεί αυθεντικά, όπως η Θεοτόκος, τότε αποκαλύπτει τον Θεό. Και τέτοιος άνθρωπος, σε ύψη δυσθεώρητα, ακόμη και σε μάτια αγγελικά, εστάθη η αγιότης εις μόνην την Θεοτόκον.
Έτσι για πρώτη φορά η γη, σήμερα, που γεννάται Εκείνη, η μητέρα του Θεού Ενανθρωπήσαντος Λόγου, έδωκε καθαρά τον καρπό της. Ενώ μέχρι τώρα έδινε αγκάθια και τριβόλια… Είπε ο Θεός στον Αδάμ: «Στα χέρια σου η γη να βγάζει αγκάθια και τριβόλια». «Στα χέρια σου», ξέρετε τι θα πει; «Όταν εσύ πας να την εργασθείς, Εγώ ο Θεός δεν καταρώμαι την γην. Αλλά όταν εσύ πας να δουλέψεις την γη, ἐν τῇ ἐργασίᾳ, θα είναι καταραμένη η γη. Όχι η γη καθ’ εαυτήν. Αλλά, ἐν τῷ ἔργῳ σου. Εις το έργο των χειρών σου». Ό,τι λοιπόν κάνει ο άνθρωπος, μπορεί να έχει κάποιες ευφορίες, μπορεί να έχει τι άλλο, έχει όμως και τόσες αφορίες επάνω εις την γην, τόσες ξηρασίες, τόσες άσχημες πλευρές. Για πρώτη φορά, αγαπητοί, για πρώτη φορά η γη αποδίδει καρπόν αντάξιον του κατ’ ευδοκίαν θελήματος του Θεού. Κι αυτός ο καρπός είναι η Θεοτόκος· που είναι μόνον η ευλογία· δεν υπάρχει καμία σκιά κατάρας. Μόνο η ευλογία.
Έτσι η Θεοτόκος ονομάζεται Μήτηρ της ζωής, όπως μας λέγει ένα τροπάριο των αποστίχων, της ημέρας: «Μήτηρ τῆς ζωῆς… Ἀδάμ ἀνάπλασις, Εὔας ἀνάκλησις -ανακαλείται η Εύα, διότι η Εύα ξέπεσε· και ανακαλείται από την πτώση της. Αλλά είναι και η ανάπλασις του Αδάμ. Ο Αδάμ έχασε την φύση εκείνη, όπως την έκανε ο Θεός. Έγινε αμαρτωλή φύση. Η Θεοτόκος αναπλάθει την ουσία, θα λέγαμε, την φύση του Αδάμ – ἀφθαρσίας πηγή, φθορᾶς ἀπαλλαγῆ, δι’ ἧς ἡμεῖς ἐθεώθημεν καί θανάτου ἐλυτρώθημεν -είναι η απαλλαγή από την φθορά· γιατί ο Χριστός θα μας αναστήσει, αθανάτους και αφθάρτους, όταν έρθει η ώρα της αναστάσεως των νεκρών. Και τούτο διότι η Παναγία έφερε Εκείνον που θα μας κάνει αφθάρτους. Δια της οποίας Θεοτόκου… Ορθώς. Δεν λέγει «δια του οποίου Χριστού» αλλά λέγει «δια της οποίας Θεοτόκου» και είναι πολύ σημαντικό, διότι η σωτηρία δεν έρχεται μόνον από τον Χριστόν, αλλά και από την Θεοτόκον. Γι΄αυτό λέμε: «Ὑπεραγία Θεοτόκε –στην μονόλογη εκείνη προσευχή– Ὑπεραγία Θεοτόκε σῶσον ἡμᾶς». Μην αντείπετε. Μόνον οι αιρετικοί αντιλέγουν. Προτεστάντες κλπ. Κι έτσι, δια της οποίας εμείς θεωθήκαμε και λυτρωθήκαμε από τον θάνατον.
«… εὐλογίας ἀντίδοσις, κατάρας ἀναίρεσις -αναιρεί την κατάρα, που ο Θεός έδωσε στον Αδάμ και την Εύα. ‘’Με πόνους’’, λέει στην Εύα, ‘’θα γεννάς τα παιδιά σου· και η ζωή σου θα είναι θλιμμένη, και η κεφαλή σου θα είναι ο Αδάμ. Και αυτός’’ -ακούστε- ‘’σοῦ κυριεύσει’’. Πριν όμως την πτώση, ξέρετε τι είπε ο Θεός; «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε της γης». Κύριος της γης όχι μόνο ο Αδάμ· και η Εύα. Επειδή όμως η Εύα έγινε η αιτία να πέσει και ο Αδάμ, τώρα θα είναι υπό την κυριαρχία του Αδάμ. Δεν τα λέγω εγώ. Τα λέγει ο λόγος του Θεού. «Και αυτός σου κατακυριεύσει»· κατάντημα συνεπώς. «Και αυτός ο άνδρας θα σου κατακυριεύσει». Συνεπώς ο φεμινισμός έρχεται σε αντίθεση με το θέλημα του Θεού. Γιατί; Διότι γίνεται μία προσπάθεια αποκαταστάσεως, άθεος όμως. Θα αποκατασταθεί η γυναίκα. Στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Αλλά τώρα ο φεμινισμός κάνει μίαν προσπάθεια αποκαταστάσεως της γυναικός ερήμην του Θεού, άθεα. Συνεπώς είναι τόλμημα και ανταρσία κατά του Θεού. Δεν τα λέγω εγώ, τα λέγει η Γραφή. Κι όλα αυτά, γιατί; Γιατί υπήρξε Υπέρ-αγία. Και ηξιώθη να γίνει, όπως λέγει πάλι ένα δοξαστικό της ημέρας, των αποστίχων «ὁ βασιλικός θάλαμος -δηλαδή εκεί που πάει το ζεύγος, η κρεβατοκάμαρα- ἐν ᾧ (:θαλάμῳ) τό παράδοξον τῆς ἀπορρήτου ἑνώσεως τῶν συνελθουσῶν ἐπί Χριστοῦ φύσεων ἐτελεσιουργήθη μυστήριον». Ποιο είναι το μυστήριο που ετελεσιουργήθη; Εις αυτόν τον βασιλικόν θάλαμον; Οι δύο φύσεις του Χριστού. Αυτό που λένε – μια άσχημη έκφραση, δεν μ’ αρέσει- «Να παντρέψομε», λέει, «την τέχνη με την ζωή». Σύγχρονη έκφρασις. Δεν είναι ωραία. Τέλος πάντων. Εδώ τι έχομε; Την συνένωση των δύο φύσεων· μέσα από τον θάλαμο· τον γαμήλιο θάλαμο. Ο Θεός Λόγος παίρνει την ανθρωπίνη φύση από την Θεοτόκο, και την συζευγνύει, την ενώνει με την θεία Του φύση. Τι ωραίο είναι αυτό, όπως το λέγει το τροπάριο!
Αγαπητοί, η Θεοτόκος είναι το κοινόν αγαθόν, όπως λέγει ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, το κοινόν κτήμα ανθρώπων και αγγέλων και απάσης της κτίσεως. Διότι δι’ αυτής, της Θεοτόκου, άπασα η νοερά και αισθητή κτίσις, εγνώρισε τον Θεόν τελειότερα και ηνώθη μετ’ Αυτού, όπως λέγει κάποιος. Ενώθηκε η γη με τον ουρανό, ο άνθρωπος με τον Θεό.
Έτσι, η Γέννησις της Θεοτόκου είναι το προοίμιο της παγκοσμίου χαράς. Ότι θα έλθει ο Σωτήρ. Και ήλθε. Και εσκήνωσε ανάμεσά μας. Και εκείνη στάθηκε η οδός, η κλίμακα, η γέφυρα, η πύλη· όπως αυτά τα στοιχεία μάς τα αποκαλύπτει η Παλαιά Διαθήκη. Έτσι σήμερα, στα Γενέθλια της Υπεραγίας Θεοτόκου, ας την ευχαριστήσομε δεόντως. Ας την τιμήσομε μιμούμενοι την αγιότητά της. Και τότε η χάρη της θα μας ανοίγει νέους θεολογικούς ορίζοντες. Θεολογικούς ορίζοντες για να γνωρίσομε τον Άγιο Τριαδικό Θεό, την σοφία Του, την δύναμή Του και την αγάπη Του.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
μεταφορά της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας σε ηλεκτρονικό κείμενο και επιμέλεια:
Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
Απομαγνητοφώνηση ομιλίας δια χειρός του αξιοτίμου κ. Αθανασίου Κ.
http://www.arnion.gr/mp3/omilies/p_athanasios/ueotokos/ueotokos_083.mp3
ΕΙΣ ΤΟ ΓΕΝΕΣΙΟΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου με θέμα:
«ΜΑΡΙΑ, ΤΟ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ»
[εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 8-9-1987]
[Α26]
Σήμερα, αγαπητοί μου, η Εκκλησία μας εορτάζει το Γενέθλιον της Θεοτόκου. Είναι γνωστόν ότι γενέθλιος ημέρα δεν είναι η ημέρα που γεννάται κανείς, αλλά γενέθλιος ημέρα είναι η ημέρα που αναγεννάται κανείς. Γι΄αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γενέθλιος ημέρα του κάθε ανθρώπου είναι η ημέρα που εβαπτίσθη· διότι εκεί, εις την κολυμβήθρα, ανεγεννήθη. Η τελείωσις δε αυτής της γενεθλίου ημέρας, θεωρουμένου του βίου ως μία ημέρα, είναι η ημέρα κατά την οποία ο άνθρωπος εξέρχεται από τον παρόντα βίον. Γι΄αυτό ως γενέθλιος ημέρα πάντων των αγίων, δεν θεωρείται ούτε η ημέρα που εγεννήθησαν -πολύ περισσότερο- ούτε η ημέρα του βαπτίσματος, αλλά η ημέρα της εξόδου των από την παρούσαν ζωή, όταν δηλαδή φεύγουν από τον παρόντα κόσμον. Αυτή λέγεται «γενέθλιος ημέρα», διότι ουσιαστικά αναγεννάται ο άνθρωπος δια την καθ’ αυτό ζωήν, που είναι η αιώνιος ζωή.
Φυσικά, η ημέρα του βαπτίσματος και η ημέρα του θανάτου του ανθρώπου, που είναι η τελείωσίς του, δηλαδή η ολοκλήρωσίς του, εκεί που έφθασε, όπου έφθασε, ταυτίζονται. Έχομε μία σύμπτωση αυτών των δύο οροθεσίων. Κατ’ ουδένα λόγο, όμως, γενέθλιος ημέρα είναι η ημέρα που γεννάται ο άνθρωπος. Γι΄αυτό ο αρχαίος κόσμος εγιόρταζε πάντοτε την γενέθλιον ημέραν, δηλαδή την ημέρα που βιολογικά εγεννήθηκε. Γι΄αυτό εις τον χριστιανικόν κόσμον, δεν επιτρέπεται, είναι ημαρτημένον, να γιορτάζει κανείς, να το πω απλά, τα γενέθλιά του! Και τείνει να καθιερωθεί αυτό –ξενόφερτο πράγμα, άγνωστο στα δικά μας χώματα, στον δικό μας χώρο, να γιορτάζομε τα γενέθλια. Είναι και ξένο και αντιχριστιανικόν.
Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο με την Υπεραγίαν Θεοτόκον. Και τούτο διότι η Υπεραγία Θεοτόκος ήτο ήδη αγία από προγόνων. Και προπαντός η Υπεραγία Θεοτόκος. Προεφητεύθη και προπαρασκευάστηκε από Αυτόν τον Ίδιον τον Θεόν, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι ο Θεός καθοδήγησε την προαίρεσή της έτσι ώστε η Θεοτόκος να είναι Παν-αγία, κατά έναν παρασκευασμένον τρόπον. Ποτέ. Η Υπεραγία Θεοτόκος ηργάσθη στον εαυτό της για να γίνει η Παν-αγία. Αλλά παρεσκεύασε, όμως, ο Θεός την Υπεραγίαν Θεοτόκον από προγόνων, από πλευράς χώρου, μέσα εις τον οποίον χώρον η Υπεραγία Θεοτόκος θα εγεννάτο, θα εκυοφορείτο, θα συνελαμβάνετο, θα εκυοφορείτο και θα εγεννάτο. Γι’αυτό άρχισαν οι πρόγονοι, από πού λέτε; Παραπάνω από χίλια χρόνια πιο μπροστά. Γι’αυτό η Θεοτόκος λέγεται ότι είναι το άνθος που «ἐξήνθησεν ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί». Αλλά ο Ιεσσαί ήταν ο πατέρας του Δαβίδ, ο οποίος είχε ζήσει παραπάνω από χίλια χρόνια από τότε που η Θεοτόκος εγεννήθηκε. Και η Θεοτόκος είναι από την βασιλικήν γενεάν του Δαβίδ. Οι δε γονείς της ήταν δίκαιοι. Και δίκαιοι υπέρ πάντα άλλον δίκαιον της Παλαιάς Διαθήκης.
Αλλά η Υπεραγία Θεοτόκος, αγαπητοί μου, είναι εκείνη δια την οποίαν λέγει το βιβλίο των «Παροιμιῶν», εις το 9ον κεφάλαιον, ότι «Ἡ Σοφία ὠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον». Ποια είναι αυτή η Σοφία; Η Σοφία είναι η Ενυπόστατος Σοφία. Είναι ο Θεός Λόγος, πριν ενανθρωπήσει. Η Ενυπόστατος Σοφία, ο Θεός Λόγος, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, λέγει ότι «ὠκοδόμησεν», έκτισε για τον εαυτό Του, επειδή λέει την Σοφία, για τον εαυτόν της, το σπίτι Του. Το σπίτι Του. Και ποιο είναι αυτό το σπίτι; Αυτό το σπίτι που έκτισε ο Θεός Λόγος για να κατοικήσει είναι η Θεοτόκος. Διότι εις αυτό το σπίτι, εις αυτήν την ανθρωπίνη φύση, ήλθε και εσκήνωσε, δηλαδή έστησε την σκηνή Του ο Θεός Λόγος. Και αυτή είναι η Υπεραγία Θεοτόκος. Συνεπώς, εφόσον αυτή, η Κυρία Θεοτόκος θα έφερε τον Θεόν Λόγον εις τον κόσμον, η γέννησίς της, η βιολογική της γέννησις, ήταν υπόθεσις χαράς και μεγάλης ευλογίας για τον κόσμον ολόκληρον. Άρα, είναι το μόνο πρόσωπο – αν το θέλετε ακόμη ακριβέστερα, και ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, αλλά δεν έχω καιρό να σας μιλήσω για εκείνον- είναι τα μόνα πρόσωπα που γιορτάζεται η βιολογική τους γέννηση. Είναι τα μόνα πρόσωπα.
Είναι γνωστό ότι το όνομα εδίδετο εις τα παιδιά, ιδίως τα αγόρια, κατά την ημέρα της περιτομής, την ογδόη ημέρα. Εις την Θεοτόκο εδόθη το όνομα Μαρία. Το όνομα αυτό, Μαρία, έχει πολλά να πει. Έξω από την ετυμολογία της λέξεως – που δεν θα μείνω- θα ήθελα να σας πω μόνο ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας παίρνουν το ελληνικό όνομα «Μαρία» και απομονώνουν τα γράμματά του, δηλαδή κάνουν, θα λέγαμε, μία ακροστιχίδα. Ακροστιχίς θα πει… παίρνω το όνομα κάθετα, και παίρνω το κάθε γράμμα και βγάζω περιεχόμενο. Μαρία. Τα πέντε αυτά γράμματα εκφράζουν πέντε γυναικεία ονόματα, σπουδαία εις την Παλαιά Διαθήκη, των οποίων οι αρετές και τα χαρίσματα συγκεντρώνονται εις το πρόσωπον της Θεοτόκου, και συνεπώς το όνομα Μαρία είναι ένα όνομα περιεκτικόν όλων εκείνων των ονομάτων της Παλαιάς Διαθήκης, των γυναικείων ονομάτων, με τις χάριτες και τις δωρεές που είχαν πάρει από τον Θεό.
Μαρία. Το Μ θυμίζει την Μαριάμ, την αδελφή του Μωυσέως και του Ααρών. Το Α – σας είπα κατά ακροστιχίδα, βάζομε το γράμμα κάθετα- είναι η Αβιγαία, η σύζυγος του Δαβίδ. Το Ρ είναι η Ραχήλ, η σύζυγος του Ιακώβ. Το Ι είναι η Ιουδήθ. Και το τελευταίο Α είναι η Άννα, η μητέρα του Σαμουήλ, η γυναίκα του Ελκανά.
Ας δούμε αυτά τα πέντε γυναικεία πρόσωπα. Τι χαρακτηριστικόν είχε η αδελφή του Μωυσέως και του Ααρών, η Μαριάμ; Όταν η Μαριάμ άκουσε τον αδελφό της να συνθέτει εκείνη την ωδή, μετά από το πέρασμά τους από την Ερυθρά Θάλασσα, και να δοξάζεται ο Θεός, τότε μαζεύει όλες τις γυναίκες, προεξάρχει χορού και κατ’ αντιφωνίαν ψάλλει και εκείνη την ωδή που έψαλλαν οι άνδρες, με αρχηγό τον αδελφό της, τον Μωυσή, επί τη σωτηρία των από τους Αιγυπτίους και το πέρασμά τους από την Ερυθρά Θάλασσα. Η Μαριάμ ήτο προφήτης. Προσέξτε, οι ωδές αυτές του Μωυσέως ήτο προφητικές. Και η Μαριάμ δεν έκανε παρά επανάληψη της προφητείας του αδελφού της. Για να σας το θυμίσω αυτό, να το καταλάβετε λίγο καλύτερα, σας θυμίζω τον Συμεών τον Θεοδόχον, όταν είπε «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλον σου, δέσποτα». «Τώρα, Κύριε, να πεθάνω. Γιατί είδαν τα μάτια μου το σωτήριόν σου, είδαν τα μάτια μου τον Σωτήρα του κόσμου· ο Οποίος είναι φως εις αποκάλυψιν εθνών». Την ίδια ώρα μία γυναίκα, η Άννα, λέγει: «Ναι, ναι, ναι, είναι αυτό!». Και χαρακτηρίζεται «προφήτις» από την Αγία Γραφή. Ε, αυτό έκανε και η Μαριάμ. Επιβεβαιώνει τον αδελφό της. Είναι προφήτις. Και η ωδή αυτή του Μωυσέως είναι απ’ άκρου εις άκρον, μέχρι το τελευταίο σημείο προφητική. Ήτο δε και παρθένος. Δύο γνωρίσματα. Προφήτης και παρθένος. Η Θεοτόκος ήτο και προφήτις. Δείτε την ωδήν της: «Ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσι μὲ πᾶσαι αἱ γενεαί». Η δε θαυμασία Ελισάβετ, η μητέρα του Ιωάννου, τι είπε; «Και είναι μακαρία εκείνη –μίλησε εις τρίτον πρόσωπον– που θα πιστέψει σε όσα της λαλήθηκαν από τον Κύριον» («πᾶσι τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρὰ Κυρίου»). Είναι ευτυχισμένη, γιατί επίστεψε τι; Εκείνα που της είπε ο Θεός δια του αγγέλου και ότι η Θεοτόκος, βάσει αυτών, κηρύσσει και λέγει: «Από δω και μπρος θα με κηρύσσουν, θα με μακαρίζουν οι γενεές ως ευτυχισμένη γυναίκα· γιατί έφερα τον Μεσσίαν εις τον κόσμον»· γιατί επίστεψε εκείνα που της είπε ο Θεός δια του αγγέλου. Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι κατεξοχήν προφήτις. Και παρθένος. Έχει λοιπόν τα δύο γνωρίσματα της παλαιάς Μαριάμ, της αδελφής του Μωυσέως.
Ποια ήτο η Αβιγαία; Η Αβιγαία ήτο μία θαυμασία γυναίκα που η ιστορία της ήτο πολύ μεγάλη και λυπούμαι δεν μπορώ να σας την διηγηθώ. Ενώ ο σύζυγός της –ήταν παντρεμένη- ήταν περίεργος άνθρωπος, ένας ατομιστής, περίεργος και δεν έδινε ψωμιά και τρόφιμα στον Δαβίδ, όταν πολεμούσε στα βουνά, η Αβιγαία επίστεψε εις τον Δαβίδ και το έργο του. Και τούτο διότι ήτο πολύ ταπεινή γυναίκα. Ο άνδρας της έπαθε συγκοπή και τελικά έγινε γυναίκα του Δαβίδ η Αβιγαία. Θαυμασία γυναίκα. Είναι μια μεγάλη ιστορία, λυπούμαι δεν έχω τον χρόνο, την δυνατότητα να σας την διηγηθώ. Είχε λοιπόν ένα γνώρισμα η Αβιγαία: Ήτο ταπεινή. Και η Θεοτόκος είχε εις υπερθετικόν βαθμόν την ταπείνωσιν.
Η Ραχήλ ήτο η δεύτερη γυναίκα του Ιακώβ· την οποία εκτάκτως αγαπούσε ο Ιακώβ. Είχε κάλλος –ομορφιά- και ψυχικόν και σωματικόν. Η αδελφή της, η Λεία, δεν ήτο όμορφη και είχε πολύ μικρά ματάκια. Όλα αυτά είναι τύποι βεβαίως. Δεν κατηγορεί κανείς να έχει κανείς ωραία ή άσχημα μάτια κ.λπ. Αυτά είναι απλώς τύποι. Προσέξτε, τύποι. Και ο Ιακώβ είχε πάντα την καρδιά του εις την Ραχήλ. Είναι εκείνη που εγέννησε τα δύο παιδιά, μόνον, από τα δέκα, της άλλης. Τον Ιωσήφ και τον Βενιαμίν. Εις δε τον Βενιαμίν η θαυμασία Ραχήλ απέθανε κατά τον τοκετόν. Και την έκλαψε πολύ ο Ιακώβ. Έτσι, λοιπόν, η Θεοτόκος έχει αυτά τα δύο χαρίσματα της Ραχήλ· αλλά σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το κάλλος, την ομορφιά, και του σώματος και του πνεύματος. Προπαντός της ψυχής.
Και η Ιουδήθ; Ποια ήταν αυτή η Ιουδήθ; Ήτο μία χήρα γυναίκα. Πανέμορφη. Εκπληκτικής ομορφιάς. Χήρα. Σωστή χήρα· που πενθούσε τον άνδρα της. Κάποια φορά, έρχεται και κυριεύει την πόλη της, που είχε τείχη, ο Ολοφέρνης, στρατηγός της Βαβυλώνος. Κινδύνευε και η πόλη της και όλη η Ιουδαία και όλος ο Ισραήλ. Κινδύνευαν. Το στρατόπεδο του Ολοφέρνους ήτο λίγο μακρύτερα από την πόλη· διότι η πόλις ήτο κάπως σε ύψωμα και δεν μπορούσαν να σταθούν τα στρατεύματα του Ολοφέρνους. Και της έρχεται μία έμπνευση. Βγάζει τα πένθιμά της ρούχα, ντύνεται με τα καλύτερά της ρούχα, βάζει τα καλύτερά της αρώματα, και λέει στους άρχοντες της πόλεως: «Ανοίξτε μου την πόρτα». Παίρνει και μία υπηρέτριά της, μία δούλη της, και πηγαίνει εις το στρατόπεδο του Ολοφέρνους. Όταν την είδαν οι σκοποί, θαύμασαν την ομορφιά της. Έκανε όμως θερμοτάτη προσευχή να την φυλάξει ο Θεός να μην πάθει όχι μόνο κακό, αλλά να μην χαλάσει η εντιμότητά της· δηλαδή, μην πάθει, να μην προσβληθεί από τίποτε. Να μην σας τα πολυλογώ, γιατί είναι θαυμασία και εδώ η ιστορία, μερικές μέρες έμεινε εκεί στο στρατόπεδο, λέγοντας στον Ολοφέρνη ότι «θα μου επιτρέπεις το βράδυ» -αυτός νόμισε ότι πήγε να του πει μυστικά- «θα μου επιτρέπεις το βράδυ να βγαίνω έξω γιατί θέλω να πηγαίνω να κάνω την προσευχή μου». Κάποια φορά, ύστερα από 2-3-4 βράδια, όταν έμεινε μόνη αυτή με τον Ολοφέρνη, στη σκηνή του, κι αυτός ήταν σε κατάσταση κτηνώδη, διότι είχε το πάθος γι’ αυτήν, αλλά ο Θεός δεν τον άφησε να την πειράξει, ήπιε πολύ κρασί. Και είναι οι δυο τους μόνο. Και τότε σύρει το ξίφος του εκείνη, η Ιουδήθ, που ήταν κρεμασμένο επάνω από το κρεβάτι του, και του πήρε το κεφάλι πέρα για πέρα! Το έβαλε μες στο καλαθάκι της, που πήγαινε, λέει, να μαζεύει και σύκα, και παίρνει την υπηρέτριά της που ήταν απέξω, ανύποπτα και πέρασε μέσα από τους σκοπούς -γιατί ήξεραν ότι θα πηγαίνει κάθε βράδυ να κάνει την προσευχή της -και πηγαίνει και λέει έξω από την πύλη του τείχους: «Ανοίξτε μου, ανοίξτε μου!». Ανοίγουν. Και μπαίνει μέσα στην πόλη και βγάζει το κεφάλι από το καλάθι και τους το δείχνει: «Να ο Ολοφέρνης!». Έμειναν έκπληκτοι! Την ανεκήρυξαν «κριτήν». Σώθηκε η πόλις και η χώρα ολόκληρη! Η Θεοτόκος είναι εκείνη που εξόντωσε τον νοητόν Ολοφέρνην, τον διάβολο. Τον κατεπάτησε κυριολεκτικώς!
Και το τελευταίο είναι η Άννα, η γυναίκα του Ελκανά, η δεύτερη γυναίκα του Ελκανά. Στείρα, αλλά θαυμασία γυναίκα. Και κάνει προσευχή στον Θεό να της δώσει ένα παιδί. Μέρα νύχτα κλαίει· να της δώσει ένα παιδί. Και της έδωσε. Λέοντα της έδωσε. Της έδωσε τον περίφημον προφήτην και τελευταίον κριτήν, τον Σαμουήλ. Και τότε η στείρα η Άννα, είναι εκείνη που δοξάζει τον Θεό και ανέπεμψε εις τον Θεό ωδήν. Είναι μία από τις εννέα ωδές της Αγίας Γραφής, η μία ανήκει εις την θαυμασίαν αυτήν Άννα. Τι ήτο η Άννα; Ήτο στείρα. Η στείρα γεννά; Όχι προφανώς. Αλλά εγέννησε. Η παρθένος γεννά; Ασφαλώς όχι. Αλλά η Θεοτόκος ως παρθένος εγέννησε. Και η στείρα πήρε την χάρη του Θεού για να γεννήσει. Και η Παρθένος πήρε την χάρη του Θεού για να γεννήσει. Όχι πια έναν Σαμουήλ, αλλά Αυτόν τον Λυτρωτήν του κόσμου και τον Σωτήρα όλων. Ουρανού και γης. Και αγγέλων και ανθρώπων.
Αυτά εκφράζει το όνομά της, αγαπητοί μου, της Υπεραγίας Θεοτόκου, της οποίας το Γενέσιον γιορτάζομε σήμερα.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
ψηφιοποίηση και επιμέλεια της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας:
Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
Απομαγνητοφώνηση ομιλίας δια χειρός του αξιοτίμου κ. Αθανασίου Κ.
https://www.arnion.gr/mp3/omilies/p_athanasios/ueotokos/ueotokos_052.mp3