Κυριακή Δ΄ Νηστειών (Ιωάννου της Κλίμακος) (14/4/2024) κα Πατερικά Κείμεναι

Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Δ΄ΝΗΣΤΕΙΩΝ

Προς Εβραίους, κεφάλαιο ΣΤ΄, εδάφια 13-20

¹³ Τῷ γὰρ ᾿Αβραὰμ ἐπαγγειλάμενος ὁ Θεός, ἐπεὶ κατ’ οὐδενὸς εἶχε μείζονος ὀμόσαι, ὤμοσε καθ’ ἑαυτοῦ, ¹⁴ λέγων· ἦ μὴν εὐλογῶν εὐλογήσω σε καὶ πληθύνων πληθυνῶ σε· ¹⁵ καὶ οὕτω μακροθυμήσας ἐπέτυχε τῆς ἐπαγγελίας. ¹⁶ ἄνθρωποι μὲν γὰρ κατὰ τοῦ μείζονος ὀμνύουσι, καὶ πάσης αὐτοῖς ἀντιλογίας πέρας εἰς βεβαίωσιν ὁ ὅρκος· ¹⁷ ἐν ᾧ περισσότερον βουλόμενος ὁ Θεὸς ἐπιδεῖξαι τοῖς κληρονόμοις τῆς ἐπαγγελίας τὸ ἀμετάθετον τῆς βουλῆς αὐτοῦ, ἐμεσίτευσεν ὅρκῳ, ¹⁸ ἵνα διὰ δύο πραγμάτων ἀμεταθέτων, ἐν οἷς ἀδύνατον ψεύσασθαι Θεόν, ἰσχυρὰν παράκλησιν ἔχωμεν οἱ καταφυγόντες κρατῆσαι τῆς προκειμένης ἐλπίδος· ¹⁹ ἣν ὡς ἄγκυραν ἔχομεν τῆς ψυχῆς ἀσφαλῆ τε καὶ βεβαίαν καὶ εἰσερχομένην εἰς τὸ ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος, ²⁰ ὅπου πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν ᾿Ιησοῦς, κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲκ ἀρχιερεὺς γενόμενος εἰς τὸν αἰῶνα.

Ερμηνευτική απόδοση από τον μακαριστό Παναγιώτη Τρεμπέλα

¹³ Οι επαγγελίες του Θεού θα πραγματοποιηθούν οπωσδήποτε· διότι όταν έδωσε ο Θεός τις επαγγελίες στον Αβραάμ, ορκίστηκε ότι θα τις πραγματοποιήσει. Κι επειδή δεν είχε κανέναν ανώτερό Του ο Θεός να ορκιστεί σε αυτόν, ορκίστηκε στον εαυτό Του ¹⁴ και είπε: ‘’Σου υπόσχομαι αληθινά ότι θα σε ευλογήσω πολύ πλούσια και θα πληθύνω πάρα πολύ τους απογόνους σου’’. ¹⁵ Έτσι πήρε ο Αβραάμ την υπόσχεση του Θεού. Και αφού περίμενε με υπομονή πολλά χρόνια, πέτυχε την εκπλήρωση της ευλογίας που του υποσχέθηκε ο Θεός, ως προς το σημείο που αναφερόταν στην επίγεια ζωή. Απέκτησε δηλαδή από τη Σάρρα παιδί, από το οποίο πληθύνθηκαν οι απόγονοι του πατριάρχη κι έγιναν ένα μεγάλο έθνος. ¹⁶ Ο Θεός ορκίστηκε στον εαυτό Του. Οι άνθρωποι βέβαια ορκίζονται στον Θεό, ο Οποίος είναι ανώτερος απ’ όλους. Και δίνουν όρκο οι άνθρωποι, για να σταματήσουν κάθε αντιλογία και αμφισβήτηση μεταξύ τους και για να επιβεβαιώσουν την αλήθεια των λόγων τους.

¹⁷ Επειδή λοιπόν με τον όρκο αποκλείεται κάθε αμφιβολία και επειδή ο Θεός ήθελε να δείξει καθαρά και με μεγαλύτερη βεβαιότητα σε εκείνους που θα κληρονομούσαν τις επαγγελίες ότι ήταν αμετάκλητη και αμετάθετη η απόφασή Του να πραγματοποιήσει τα όσα υποσχέθηκε, γι’ αυτό δέχθηκε από άκρα συγκατάβαση και αγαθότητα να μεσολαβήσει όρκος στα λόγια Του. ¹⁸ Και δέχθηκε τη μεσολάβηση του όρκου, ώστε με δύο πράγματα στερεά και αμετακίνητα, δηλαδή με την υπόσχεσή Του και με τον όρκο Του, στα οποία είναι απολύτως αδύνατο να πει ψέματα ο Θεός, να έχουμε εμείς που καταφύγαμε σε Αυτόν μεγάλη ενθάρρυνση και προτροπή και στήριγμα προκειμένου να κρατήσουμε την ελπίδα που βρίσκεται μπροστά μας. ¹⁹ Αυτή την ελπίδα την έχουμε σαν άγκυρα της ψυχής. Αυτή μας ασφαλίζει από τους πνευματικούς κινδύνους και είναι σταθερή και αμετακίνητη και εισέρχεται στον ουρανό, τον οποίο εικονίζει ο ιερός τόπος της σκηνής και του ναού που εκτεινόταν πιο μέσα από το καταπέτασμα και λεγόταν Άγια Αγίων. ²⁰ Εκεί, στον ουρανό, ως πρόδρομος μπήκε ο Ιησούς πριν από μας και για χάρη μας, για να μας ανοίξει τον δρόμο και για να μας ετοιμάσει τόπο. Και έτσι αναδείχθηκε αρχιερέας όχι προσωρινός αλλά αιώνιος, «κατά την τάξη Μελχισεδέκ».

Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Δ΄ΝΗΣΤΕΙΩΝ

Κατά Μάρκον, κεφ. Θ΄, εδάφια 14-29

¹⁴ Καὶ ἐλθὼν πρὸς τοὺς μαθητὰς εἶδεν ὄχλον πολὺν περὶ αὐτούς, καὶ γραμματεῖς συζητοῦντας αὐτοῖς. ¹⁵ καὶ εὐθέως πᾶς ὁ ὄχλος ἰδόντες αὐτὸν ἐξεθαμβήθησαν, καὶ προστρέχοντες ἠσπάζοντο αὐτόν. ¹⁶ καὶ ἐπηρώτησε τοὺς γραμματεῖς· τί συζητεῖτε πρὸς ἑαυτούς; ¹⁷ καὶ ἀποκριθεὶς εἷς ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπε· διδάσκαλε, ἤνεγκα τὸν υἱόν μου πρός σε, ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον. ¹⁸ καὶ ὅπου ἂν αὐτὸν καταλάβῃ, ῥήσσει αὐτόν, καὶ ἀφρίζει καὶ τρίζει τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ, καὶ ξηραίνεται· καὶ εἶπον τοῖς μαθηταῖς σου ἵνα αὐτὸ ἐκβάλωσι, καὶ οὐκ ἴσχυσαν. ¹⁹ ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτῷ λέγει· ὦ γενεὰ ἄπιστος, ἕως πότε πρὸς ὑμᾶς ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετε αὐτὸν πρός με. καὶ ἤνεγκαν αὐτὸν πρὸς αὐτόν. ²⁰ καὶ ἰδὼν αὐτὸν εὐθέως τὸ πνεῦμα ἐσπάραξεν αὐτόν, καὶ πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἐκυλίετο ἀφρίζων. ²¹ καὶ ἐπηρώτησε τὸν πατέρα αὐτοῦ· πόσος χρόνος ἐστὶν ὡς τοῦτο γέγονεν αὐτῷ; ὁ δὲ εἶπε· παιδιόθεν. ²² καὶ πολλάκις αὐτὸν καὶ εἰς πῦρ ἔβαλε καὶ εἰς ὕδατα, ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν· ἀλλ᾿ εἴ τι δύνασαι, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ᾿ ἡμᾶς. ²³ ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ τὸ εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι. ²⁴ καὶ εὐθέως κράξας ὁ πατὴρ τοῦ παιδίου μετὰ δακρύων ἔλεγε· πιστεύω, κύριε· βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ.

²⁵ ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἐπισυντρέχει ὄχλος, ἐπετίμησε τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ λέγων αὐτῷ· τὸ πνεῦμα τὸ ἄλαλον καὶ κωφόν, ἐγώ σοι ἐπιτάσσω, ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ καὶ μηκέτι εἰσέλθῃς εἰς αὐτόν. ²⁶ καὶ κράξαν καὶ πολλὰ σπαράξαν αὐτὸν ἐξῆλθε, καὶ ἐγένετο ὡσεὶ νεκρός, ὥστε πολλοὺς λέγειν ὅτι ἀπέθανεν. ²⁷ ὁ δὲ Ἰησοῦς κρατήσας αὐτὸν τῆς χειρὸς ἤγειρεν αὐτόν, καὶ ἀνέστη. ²⁸ Καὶ εἰσελθόντα αὐτὸν εἰς οἶκον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπηρώτων αὐτὸν κατ᾿ ἰδίαν, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό. ²⁹ καὶ εἶπεν αὐτοῖς· τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ.

Ερμηνευτική απόδοση από τον μακαριστό Παναγιώτη Τρεμπέλα

¹⁴ Και όταν ήλθε κοντά στους υπόλοιπους μαθητές, είδε γύρω απ’ αυτούς πολύ λαό και γραμματείς να συζητούν μαζί τους. ¹⁵ Κι όλος ο λαός αμέσως μόλις Τον είδε, απ’ τη χαρά του θαμπώθηκε, κι έτρεχαν όλοι προς Αυτόν να Τον χαιρετήσουν. 16 Ρώτησε τότε τους γραμματείς: ‘’Τι συζητάτε μεταξύ σας;’’ ¹⁷ Τότε ένας μέσα απ’ το πλήθος του αποκρίθηκε: ‘’Διδάσκαλε, σου έφερα τον γιο μου που έχει καταληφθεί από δαιμονικό πνεύμα, που του πήρε κα τη λαλιά. ¹⁸ Και σε όποιο μέρος τον πιάσει, τον ρίχνει κάτω, κι αφρίζει και τρίζει τα δόντια του και μένει ξερός κι αναίσθητος. Είπα στους μαθητές σου να το βγάλουν, αλλά δεν μπόρεσαν’’.

¹⁹ Τότε ο Ιησούς του αποκρίθηκε: “Ω γενεά που τόσα θαύματα είδες και είσαι ακόμη άπιστη! Έως πότε θα είμαι μαζί σας; Έως πότε θα σας ανέχομαι; Φέρτε τον μου εδώ”. Και τον έφεραν κοντά Του. ²⁰ Και όταν το πονηρό πνεύμα είδε τον Ιησού, αμέσως τάραξε με σπασμούς τον νέο, ο οποίος, αφού έπεσε κάτω στη γη, κυλιόταν και έβγαζε αφρούς απ’ το στόμα του. ²¹ Τότε ρώτησε ο Κύριος τον πατέρα του παιδιού: “Πόσος καιρός είναι από τότε που του συμβαίνει αυτό;” Κι εκείνος Του απάντησε: “Από μικρό παιδί. ²² Πολλές φορές μάλιστα τον έριξε και στη φωτιά και στα νερά για να του πάρει τη ζωή. Αλλά εάν μπορείς να κάνεις κάτι, λυπήσου μας και βοήθησέ μας”. ²³ Ο Ιησούς τότε του είπε το εξής: “Εσύ εάν μπορείς να πιστέψεις, όλα είναι δυνατά σε εκείνον που πιστεύει”. ²⁴ Και αμέσως φώναξε δυνατά ο πατέρας του παιδιού με δάκρυα και είπε: “Πιστεύω, Κύριε, ότι έχεις τη δύναμη να με βοηθήσεις. Βοήθησέ με να απαλλαγώ απ’ την ολιγοπιστία μου και αναπλήρωσε εσύ την έλλειψη της πίστεώς μου”.

²⁵ Όταν λοιπόν είδε ο Ιησούς ότι έτρεχε εκεί και μαζευόταν πολύς λαός, πρόσταξε αυστηρά το ακάθαρτο δαιμονικό πνεύμα και του είπε: “Πνεύμα άλαλο και κουφό, εγώ σε διατάζω, βγες απ’ αυτόν και μην ξαναμπείς ποτέ πια μέσα του”. ²⁶ Τότε το πονηρό πνεύμα, αφού κραύγασε δυνατά και συντάραξε το παιδί, βγήκε. Και έγινε σαν νεκρός ο νέος, ώστε πολλοί να λένε ότι πέθανε. ²⁷ Ο Ιησούς όμως τον έπιασε απ’ το χέρι και τον σήκωσε˙ και εκείνος στάθηκε όρθιος. ²⁸ Όταν κατόπιν ο Κύριος μπήκε σε κάποιο σπίτι, Τον ρωτούσαν ιδιαιτέρως οι μαθητές Του: “Γιατί εμείς δεν μπορέσαμε να βγάλουμε το πονηρό πνεύμα;” ²⁹ Και εκείνος τους απάντησε: “Αυτό το είδος του δαιμονίου δεν βγαίνει με τίποτε άλλο παρά με προσευχή που συνοδεύεται με νηστεία, ώστε η προσευχή να γίνεται με διάνοια όσο το δυνατόν ελαφρότερη και περισσότερο προσηλωμένη στον Θεό”.

ΚΥΡΙΑΚΗ Δ΄ΝΗΣΤΕΙΩΝ[:Εβρ.6,13 έως 20]

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

«Τῷ γάρ᾿Αβραὰμ ἐπαγγειλάμενος ὁ Θεός, ἐπεὶ κατ᾿ οὐδενὸς εἶχε μείζονος ὀμόσαι, ὤμοσε καθ᾿ ἑαυτοῦ λέγων(:Οι επαγγελίες του Θεού θα πραγματοποιηθούν οπωσδήποτε· διότι όταν έδωσε ο Θεός τις επαγγελίες στον Αβραάμ, ορκίστηκε ότι θα τις πραγματοποιήσει. Και επειδή δεν είχε κανένα ανώτερό Του ο Θεός να ορκιστεί σε Αυτόν, ορκίστηκε στον εαυτό Του και είπε:) ‘’Ἦ μὴν εὐλογῶν εὐλογήσω σε καὶ πληθύνων πληθυνῶ σε’’(:‘’Σου υπόσχομαι αληθινά ότι θα σε ευλογήσω πολύ πλούσια και θα πληθύνω πάρα πολύ τους απογόνους σου)· καὶ οὕτω μακροθυμήσας ἐπέτυχε τῆς ἐπαγγελίας(:Έτσι πήρε ο Αβραάμ την υπόσχεση του Θεού. Και αφού περίμενε με υπομονή πολλά χρόνια, πέτυχε την εκπλήρωση της ευλογίας που του υποσχέθηκε ο Θεός, ως προς το σημείο που αναφερόταν στην επίγεια ζωή του. Απέκτησε δηλαδή από τη Σάρρα παιδί, από το οποίο πληθύνθηκαν οι απόγονοι του πατριάρχη κι έγιναν ένα μεγάλο έθνος).Ἄνθρωποι μὲν γὰρ κατὰ τοῦ μείζονος ὀμνύουσι, καὶ πάσης αὐτοῖς ἀντιλογίας πέρας εἰς βεβαίωσιν ὁ ὅρκος (:ο Θεός ορκίστηκε στον εαυτό Του. Οι άνθρωποι βέβαια ορκίζονται στον Θεό, ο Οποίος είναι ανώτερος από όλους. Και δίνουν όρκο οι άνθρωποι για να σταματήσουν κάθε αντίρρηση και αμφισβήτηση μεταξύ τους και για να επιβεβαιώσουν την αλήθεια των λόγων τους)»[Εβρ.6,13-16].

Αφού επέκρινε σφοδρά τους Εβραίους και αφού τους φόβισε αρκετά, πρώτα τους παρηγορεί με τους επαίνους και ύστερα με το ότι θα πραγματοποιηθούν οπωσδήποτε οι ελπίδες τους, πράγμα που είναι και ισχυρότερο. Δεν τους παρηγορεί όμως από τα παρόντα, αλλά πάλι από τα περασμένα. Αυτό τους έπειθε περισσότερο. Όπως δηλαδή στην τιμωρία τούς φοβίζει περισσότερο με εκείνα, έτσι και στα βραβεία τους παρηγορεί με αυτά, δείχνοντας ποια είναι η συνήθεια του Θεού. Και είναι αυτή η συνήθεια του Θεού, να μην εκπληρώνει δηλαδή αμέσως τις υποσχέσεις Του, αλλά ύστερα από πολύ καιρό. Και το κάνει αυτό, και για να φανερώσει μια μέγιστη απόδειξη της δύναμής Του, και για να οδηγήσει και εμάς στην πίστη, ώστε όσοι ζουν σε θλίψεις και δεν λαμβάνουν τις υποσχέσεις ούτε τους μισθούς να μην αποκάμουν από τους κόπους τους. Και αφού τους άφησε όλους, παρόλο που μπορούσε να αναφέρει πολλούς, εστίασε στον Αβραάμ και εξαιτίας του αξιώματος του προσώπου αυτού και εξαιτίας του ότι σε αυτόν κυρίως είχε συμβεί αυτό. Αν και βέβαια στο τέλος της επιστολής λέγει ότι όλοι αυτοί, αφού είδαν από μακριά και ασπάσθηκαν τις υποσχέσεις, δεν τις έλαβαν, για να μη φτάσουν στην τελειότητα χωρίς εμάς.

«Όταν ο Θεός» λέγει, «έδωσε υπόσχεση στον Αβραάμ, επειδή δεν είχε κανέναν ανώτερο για να ορκιστεί, ορκίστηκε στον εαυτό Του λέγοντας: ’’αλήθεια, σου υπόσχομαι ότι θα σε ευλογήσω πλούσια και θα πληθύνω πολύ τους απογόνους σου’’. Και έτσι με την υπομονή που επέδειξε ο Αβραάμ προσμένοντας την εκπλήρωση των επαγγελιών του Θεού, προσέλκυσε τη θεία χάρη και πραγματοποίησε την υπόσχεση».

Πώς λοιπόν στο τέλος λέγει ότι: «Οὐκ ἐκομίσατο τὴν ἐπαγγελίαν(:Δεν έλαβε τις υποσχέσεις)»[Εβρ.11,39: «Καὶ οὗτοι πάντες μαρτυρηθέντες διὰ τῆς πίστεως οὐκ ἐκομίσαντο τὴν ἐπαγγελίαν(:Και όλοι αυτοί οι άγιοι άντρες, αν και έλαβαν εγκωμιαστική μαρτυρία για την πίστη τους, δεν απόλαυσαν την υπόσχεση της ουράνιας κληρονομιάς)»] και εδώ ότι «με την υπομονή με την οποία περίμενε ο Αβραάμ πέτυχε την εκπλήρωση της ευλογίας που του υποσχέθηκε ο Θεός, ως προς το σημείο που αναφερόταν στην επίγεια ζωή του»; Πώς δεν έλαβε αυτές; Και πώς πραγματοποίησε αυτές; Δεν λέγει για τα ίδια πράγματα εδώ και εκεί, αλλά τους παρηγορεί δύο φορές. «Έδωσε υπόσχεση στον Αβραάμ». Και τα επίγεια βέβαια του τα έδωσε ύστερα από πολύ καιρό, ενώ τα μελλοντικά, τα επουράνια, όχι ακόμη. «Και έτσι με την υπομονή που επέδειξε πέτυχε την εκπλήρωση της ευλογίας που του υποσχέθηκε ο Θεός, ως προς το σημείο που αναφερόταν στην επίγεια ζωή του».

Βλέπεις ότι δεν έκαμε τα πάντα μόνο η υπόσχεση, αλλά και η υπομονή; Εδώ τους φοβίζει, δείχνοντας ότι πολλές φορές η υπόσχεση εμποδίζεται από ολιγοψυχία. Και αυτό βέβαια το απέδειξε μέσω του λαού· γιατί ολιγοψύχησαν και γι’ αυτό δεν πραγματοποιήθηκε σε αυτούς καθόλου η υπόσχεση· ενώ το αντίθετο το δείχνει με τον Αβραάμ. Έπειτα προς το τέλος κάνει και κάτι περισσότερο. Δείχνει δηλαδή πως, αν και έδειξαν υπομονή, δεν πραγματοποιήθηκαν σε αυτούς οι υποσχέσεις και ούτε έτσι όμως στενοχωρήθηκαν.

«Ἄνθρωποι μὲν γὰρ κατὰ τοῦ μείζονος ὀμνύουσι, καὶ πάσης αὐτοῖς ἀντιλογίας πέρας εἰς βεβαίωσιν ὁ ὅρκος(:Ο Θεός ορκίστηκε στον εαυτό Του. Οι άνθρωποι βέβαια ορκίζονται στον Θεό, ο Οποίος είναι ανώτερος από όλους. Και δίνουν όρκο οι άνθρωποι για να σταματήσουν κάθε αντίρρηση και αμφισβήτηση μεταξύ τους και για να επιβεβαιώσουν την αλήθεια των λόγων τους)»[Εβρ.6,16]. Σωστά. Ποιος λοιπόν είναι εκείνος που ορκίστηκε στον Αβραάμ; Δεν είναι ο Υιός; «Όχι», λέγει. Από πού το λέγεις αυτό, Παύλε; Κυρίως βέβαια το λέγει ο Υιός, αλλά δεν το αμφισβητώ. Όταν λοιπόν Αυτός κάνει τον ίδιο όρκο: «Αλήθεια, αλήθεια σας λέγω», δεν φαίνεται ότι τον κάνει, επειδή δεν έχει κάποιον ανώτερο να ορκιστεί;

Όπως λοιπόν ορκίστηκε ο Πατέρας, έτσι ορκίζεται και ο Υιός στον εαυτό Του, λέγοντας «αλήθεια, αλήθεια σάς λέγω». Εδώ τους υπενθυμίζει εκείνους τους όρκους του Χριστού, τους οποίους έλεγε συνέχεια: «Ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται·καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα(:Εκείνος που πιστεύει σε μένα, ακόμη κι αν πεθάνει σωματικώς, όπως πέθανε ο αδελφός σου, θα ζήσει· διότι εκτός από την ουράνια και πνευματική ζωή, την οποία από τώρα θα μεταδώσω στην ψυχή του, αργότερα θα τον αναστήσω και σωματικώς. Και κάθε άνθρωπος που δεν έχει ακόμη πεθάνει, αλλά ζει εδώ στη γη, εφόσον πιστεύει σε μένα, θα αντιμετωπίσει γεμάτος αφοβία τον πρόσκαιρο θάνατο, τον οποίο τρέμουν και φοβούνται οι άνθρωποι που βρίσκονται μακριά από μένα. Κι επειδή θα μένει πάντοτε ενωμένος με μένα, δεν θα υποστεί ποτέ τον πνευματικό θάνατο, που είναι και ο πραγματικός και ανεπανόρθωτος θάνατος)»[Ιω.11,26].

Τι σημαίνει «καὶ πάσης αὐτοῖς ἀντιλογίας πέρας εἰς βεβαίωσιν ὁ ὅρκος (:και δίνουν όρκο οι άνθρωποι για να σταματήσουν κάθε αντίρρηση και αμφισβήτηση μεταξύ τους και για να επιβεβαιώσουν την αλήθεια των λόγων τους)»; Αντί για το «απ’ αυτόν διαλύεται η αμφισβήτηση κάθε αντιλογίας»· όχι αυτής ή εκείνης, αλλά κάθε αντιλογίας. Έπρεπε βέβαια και χωρίς όρκο να πιστεύεται ο Θεός. «Ἐν ᾧ περισσότερον βουλόμενος ὁ Θεὸς ἐπιδεῖξαι τοῖς κληρονόμοις τῆς ἐπαγγελίας τὸ ἀμετάθετον τῆς βουλῆς αὐτοῦ, ἐμεσίτευσεν ὅρκῳ (:Επειδή λοιπόν με τον όρκο αποκλείεται κάθε αμφιβολία και επειδή ο Θεός ήθελε να δείξει καθαρά και με μεγαλύτερη βεβαιότητα σε εκείνους που θα κληρονομούσαν τις επαγγελίες Του ότι ήταν αμετάκλητη και αμετάθετη η απόφασή Του να πραγματοποιήσει τα όσα υποσχέθηκε, γι’ αυτό δέχθηκε από άκρα συγκατάβαση και αγαθότητα να μεσολαβήσει όρκος στα λόγια Του)»[Εβρ.6,17], λέγει. Εδώ περιλαμβάνει και τους πιστούς. Γι’ αυτό υπενθυμίζει και την υπόσχεση αυτή που γενικά δόθηκε σε μας. «Εγγυήθηκε», λέγει, «με όρκο». Πάλι εδώ λέγει ότι ο Υιός έγινε εγγυητής ανάμεσα στους ανθρώπους και στον Θεό.

«ἵνα διὰ δύο πραγμάτων ἀμεταθέτων, ἐν οἷς ἀδύνατον ψεύσασθαι Θεόν (:και δέχθηκε τη μεσολάβηση του όρκου, ώστε με δύο πράγματα στερεά και αμετακίνητα δηλαδή με την υπόσχεσή Του και με τον όρκο Του, στα οποία είναι απολύτως αδύνατο να πει ψέματα ο Θεός)»[Εβρ.6,18]. Ποιο είναι το ένα και ποιο το άλλο; Το να πει και να υποσχεθεί, και το να προσθέσει τον όρκο στην υπόσχεση. Επειδή λοιπόν στους ανθρώπους αυτό φαίνεται πως είναι πιο αξιόπιστο, δηλαδή ο όρκος, γι’ αυτό και το πρόσθεσε.

Βλέπεις ότι δεν προσέχει τη δική Του αξία, αλλά πώς να πείσει τους ανθρώπους, και ότι ανέχεται να λέγονται ανάξια πράγματα για τον εαυτό Του; Δηλαδή, θέλει να βεβαιώσει. Και στην περίπτωση του Αβραάμ δείχνει ότι όλα ανήκουν στο Θεό και όχι στην υπομονή εκείνου, επειδή δέχτηκε να προσθέσει και όρκο, αφού σε αυτό που ορκίζονται οι άνθρωποι, σε αυτό ορκίστηκε και ο Θεός, δηλαδή στον εαυτό Του. Αλλά εκείνοι ορκίζονται σε ανώτερο, Αυτός όμως όχι σε ανώτερο· παρ΄όλ’ αυτά, το έκαμε. Δεν είναι δηλαδή το ίδιο να ορκιστεί στον εαυτό του ο άνθρωπος και ο Θεός· γιατί ο άνθρωπος δεν εξουσιάζει τον εαυτό του. Βλέπεις λοιπόν ότι αυτό δε λέχθηκε μάλλον προς τον Αβραάμ αλλά προς εμάς.

«ἰσχυρὰν παράκλησιν ἔχωμεν οἱ καταφυγόντες κρατῆσαι τῆς προκειμένης ἐλπίδος (:να έχουμε εμείς που καταφύγαμε σε Αυτόν μεγάλη ενθάρρυνση και προτροπή και στήριγμα προκειμένου να κρατήσουμε δυνατά την ελπίδα που βρίσκεται μπροστά μας)»[Εβρ.6,18], λέγει. Και εδώ πάλι με την υπομονή πραγματοποίησε την υπόσχεση. Τώρα λέγει· και δεν είπε, επειδή ορκίστηκε. Και τι σημαίνει όρκος, το φανέρωσε λέγοντας το «να ορκιστεί στο μεγαλύτερο». Αλλά επειδή το ανθρώπινο γένος είναι άπιστο, κατεβαίνει στα ίδια με μας. Όπως λοιπόν ορκίζεται για μας, παρόλο που είναι ανάξιο γι΄Αυτόν το να μην πιστεύεται, έτσι είπε και το «καίπερ ὢν υἱός, ἔμαθεν ἀφ᾿ ὧν ἔπαθε τὴν ὑπακοήν(:έτσι λοιπόν, αν και ήταν Υιός του Θεού, ο μονογενής και ομοούσιος του Πατρός, έμαθε εκ προσωπικής πείρας ως άνθρωπος από όσα έπαθε, την υπακοή, την οποία έδειξε έμπρακτα και στον ύψιστο βαθμό)»[Εβρ.5,8], επειδή οι άνθρωποι θεωρούν ότι αυτό είναι περισσότερο αξιόπιστο, το να τα δοκιμάσει ο ίδιος. Και τι σημαίνει: «Τῆς προκειμένης ἐλπίδος(:την ελπίδα που βρίσκεται μπροστά μας)»; «Απ’ αυτά», λέγει, «συμπεραίνουμε τα μελλοντικά. Γιατί, αν αυτά πραγματοποιήθηκαν ύστερα από τόσο χρόνο οπωσδήποτε θα πραγματοποιηθούν και εκείνα. Επομένως όσα έγιναν στον Αβραάμ μάς εγγυώνται και για τα μελλοντικά».

«ὅπου πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν ᾿Ιησοῦς, κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲκ ἀρχιερεὺς γενόμενος εἰς τὸν αἰῶνα(:εκεί, στον ουρανό, ως πρόδρομος μπήκε ο Ιησούς, πριν από μας και για χάρη μας, για να μας ανοίξει τον δρόμο και για να μας ετοιμάσει τόπο. Και έτσι αναδείχθηκε αρχιερέας όχι προσωρινός αλλά αιώνιος, κατά την τάξη Μελχισεδέκ)»[Εβρ.6,20].Ενώ βρισκόμαστε ακόμη στον κόσμο και δεν αναχωρήσαμε ακόμη από τη ζωή, δείχνει ότι απολαμβάνουμε ήδη τις υποσχέσεις, γιατί μέσω της ελπίδας είμαστε ήδη στον ουρανό. Είπε «περιμένετε»· γιατί μέσω της ελπίδας είμαστε ήδη στον ουρανό. Είπε «περιμένετε» γιατί οπωσδήποτε θα συμβούν. Έπειτα βεβαιώνοντας αυτό λέγει· «μάλλον όμως, τα απολαύσατε ήδη με την ελπίδα». Και δεν είπε «εμείς είμαστε μέσα» αλλά «αυτή μπήκε μέσα», πράγμα που ήταν αληθέστερο και πιθανότερο. Γιατί, όπως η άγκυρα όταν κρεμαστεί από το πλοίο δεν το αφήνει να πηγαίνει εδώ και εκεί, έστω και αν το χτυπούν άπειροι άνεμοι, αλλά όταν ριφθεί το σταθεροποιεί, έτσι και η ελπίδα.

«ἣν ὡς ἄγκυραν ἔχομεν τῆς ψυχῆς ἀσφαλῆ τε καὶ βεβαίαν καὶ εἰσερχομένην εἰς τὸ ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος(:αυτή την ελπίδα την έχουμε σαν άγκυρα της ψυχής. Αυτή μας ασφαλίζει από τους πνευματικούς κινδύνους και είναι σταθερή και αμετακίνητη και εισέρχεται στον ουρανό, τον οποίο εικονίζει ο ιερός τόπος της σκηνής και του ναού που εκτεινόταν πιο μέσα από το καταπέτασμα και λεγόταν Άγια Αγίων)»[Εβρ.6,19].Και πρόσεχε πώς βρήκε την κατάλληλη εικόνα. Γιατί δεν μίλησε για θεμέλιο, πράγμα που δεν ταίριαζε, αλλά για άγκυρα. Εκείνο δηλαδή που βρίσκεται σε τρικυμία και δε φαίνεται να είναι πάρα πολύ σταθερό, στέκεται πάνω σε νερό, όπως επάνω στη γη, και ταλαντεύεται και δεν ταλαντεύεται. Για όσους λοιπόν είναι πάρα πολύ σταθεροί και πιστοί, εύλογα ανέφερε εκείνο ο Χριστός λέγοντας: «ᾠκοδόμησε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ ἐπὶ τὴν πέτραν(:αυτός είναι συνετός άνθρωπος, που έκτισε το σπίτι του πάνω στην πέτρα, στο στερεό δηλαδή και αδιάσειστο θεμέλιο της διδασκαλίας μου και του παραδείγματός μου)»[Ματθ.7,24].

Για όσους όμως αποκάμνουν και πρέπει να στηρίζονται με την ελπίδα, ορθά το ανέφερε αυτό ο Παύλος. Γιατί η θύελλα και η μεγάλη τρικυμία ταλαντεύει το σκάφος, ενώ η ελπίδα δεν αφήνει να περιφέρεται εδώ και εκεί, έστω και αν το χτυπούν άπειροι άνεμοι. Επομένως αν δεν την είχαμε, θα είχαμε καταποντιστεί πριν από πολύ καιρό. Όχι μόνο στα πνευματικά, αλλά και στα βιοτικά θα μπορούσε κανείς να βρει μεγάλη τη δύναμή της, όπως στο εμπόριο, στη γεωργία και στην εκστρατεία. Γιατί, αν κανείς δεν την προστάξει αμέσως, δεν θα μπορέσει να ασχοληθεί με κανένα έργο. Και δεν είπε απλώς «ἄγκυραν» αλλά και «ἀσφαλῆ τε καὶ βεβαίαν», για να φανερώσει τη σταθερότητα εκείνων που στηρίζονται σε αυτήν για τη σωτηρία τους. Γι’ αυτό προσθέτει, «εισέρχεται στον ουρανό, τον οποίο εικονίζει ο ιερός τόπος της σκηνής και του ναού που εκτεινόταν πιο μέσα από το καταπέτασμα και λεγόταν Άγια Αγίων». Τι σημαίνει αυτό; Αντί για το «αυτή φθάνει στον ουρανό».

Στη συνέχεια πρόσθεσε και την πίστη, για να μην είναι μόνο ελπίδα, αλλά και πολύ αληθινή. Γιατί μετά τον όρκο προσθέτει και κάτι άλλο, την απόδειξη από τα πράγματα, ότι δηλαδή πρόδρομος για χάρη μας μπήκε ο Ιησούς. Ο πρόδρομος όμως είναι πρόδρομος για κάποιους, όπως ήταν ο Ιωάννης για τον Χριστό. Και δεν είπε απλώς «μπήκε», αλλά «πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν ᾿Ιησοῦς (:ως πρόδρομος μπήκε ο Ιησούς, πριν από μας και για χάρη μας, για να μας ανοίξει τον δρόμο και για να μας ετοιμάσει τόπο)», επειδή επρόκειτο και εμείς να ακολουθήσουμε. Γιατί δεν πρέπει να είναι μεγάλη η απόσταση του προδρόμου από αυτούς που τον ακολουθούν, επειδή δεν θα ήταν τότε πρόδρομος. Ο πρόδρομος δηλαδή και όσοι ακολουθούν πρέπει να βρίσκονται στον ίδιο δρόμο, και αυτός να βαδίζει, ενώ οι άλλοι να προσπαθούν να τον φτάσουν.

«κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲκ ἀρχιερεὺς γενόμενος εἰς τὸν αἰῶνα(:και έτσι αναδείχθηκε αρχιερέας όχι προσωρινός αλλά αιώνιος, κατά την τάξη Μελχισεδέκ)», λέγει παρακάτω. Να και άλλη παρηγοριά, αφού ο αρχιερέας μας βρίσκεται στον ουρανό και είναι πολύ καλύτερος από τους αρχιερείς των Ιουδαίων, όχι μόνο ως προς τον τρόπο, αλλά και ως προς τον τόπο και τη σκηνή και τη διαθήκη και το πρόσωπο. Και αυτό αναφέρεται στη σάρκα.

Πρέπει λοιπόν και αυτοί στους οποίους είναι ιερέας, αυτοί που αποτελούν το ποίμνιό του να είναι πολύ καλύτεροι. Και όπως είναι μεγάλη η διαφορά του Χριστού από τον Ααρών, τέτοια είναι και η δική μας διαφορά από τους Ιουδαίους. Πρόσεχε λοιπόν, στον ουρανό έχουμε το Ιερό Σφάγιο, στον ουρανό τον Ιερέα, στον ουρανό τη Θυσία. Επομένως ας προσφέρουμε τέτοιες θυσίες που μπορούν να προσφέρονται σε εκείνο το θυσιαστήριο· όχι πια πρόβατα και βόδια, όχι αίμα και κνίσα.

Όλα αυτά έχουν καταργηθεί και έχει εισαχθεί στη θέση τους η λογική λατρεία. Τι όμως είναι η λογική λατρεία; Αυτά που προσφέρονται με την ψυχή, με το πνεύμα(γιατί λέγει: «Πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν(:Ο Θεός είναι πνεύμα, γι’ αυτό και δεν περιορίζεται σε τόπους. Και εκείνοι που τον λατρεύουν πρέπει να τον προσκυνούν με τις εσωτερικές τους πνευματικές δυνάμεις, με αφοσίωση της καρδιάς και του νου, αλλά και με αληθινή επίγνωση του Θεού και της λατρείας που του αρμόζει)»[Ιω.4,24]· όσα δεν έχουν ανάγκη από το σώμα, από όργανα, από τόπους. Και τέτοια είναι η πραότητα, η σωφροσύνη, η ελεημοσύνη, η ανεξικακία, η υπομονή, η ταπεινοφροσύνη.

Τις θυσίες αυτές θα μπορούσε να τις δει κανείς και στην Παλαιά Διαθήκη να έχουν από την αρχή προεικονιστεί. Γιατί λέγει ο Δαβίδ: «Θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον(:Προσφέρετε ως θυσία όχι ζώα και υλικές προσφορές, αλλά δικαιοσύνη και αγαθότητα· και στηρίξτε όλη την ελπίδα και την εμπιστοσύνη σας στον Κύριο)»[Ψαλμ. 4,6]. Και πάλι: «Σοὶ θύσω θυσίαν αἰνέσεως καὶ ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐπικαλέσομαι(:Σε σένα λοιπόν και εγώ τώρα θα προσφέρω ευχαριστήρια θυσία για τη διάσωσή μου. Και γεμάτος ευγνωμοσύνη θα επικαλεστώ το όνομά Σου, υψώνοντας ευλαβικά το ποτήριο της θυσίας για να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς Εσένα)»[Ψαλμ. 115,8]· και: «Θυσία αἰνέσεως δοξάσει με(:Εμένα μόνο η θυσία δοξολογίας θα με δοξάσει· μια θυσία ευγνωμοσύνης που θα ξεχειλίζει από μία αγνή καρδιά αφοσιωμένη σε Εμένα)»[Ψαλμ.49,23]· και: «Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον(:Θυσία ευάρεστη και ευπρόσδεκτη στον Θεό είναι εκείνη που προσφέρεται με εσωτερική συντριβή και ειλικρινή μετάνοια· ποτέ ο Θεός δεν θα απορρίψει μια καρδιά που αισθάνεται αληθινή συντριβή και ταπείνωση)»[Ψαλμ.50,19].

Και πάλι: «Ἱνατί μοι λίβανον ἐκ Σαβὰ φέρετε;(:Τι να κάνω εγώ το λιβάνι, που φέρετε από τη Σαβά, εφόδον καταπατείτε συνέχεια τον νόμο μου;)»[Ιερ.6,20]. Και άλλος: «Μετάστησον ἀπ᾿ ἐμοῦ ἦχον ᾠδῶν σου, καὶ ψαλμὸν ὀργάνων σου οὐκ ἀκούσομαι(: Απομακρύνετε από κοντά μου τον ήχο των ωδών σας. Δεν θέλω να ακούσω τις μελωδίες των οργάνων σας)»[Αμώς 5,23]. Αλλά αντί για όλα αυτά: «Ἒλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν(:Προτιμώ την αγάπη σας προς Εμένα και όχι τις τυπικές θυσίες)»[Ωσηέ, 6,6].

Βλέπεις με ποιες θυσίες ευαρεστείται ο Θεός; Βλέπεις ότι άλλες έχουν ήδη παραμεριστεί από την αρχή και ότι άλλες πήραν τη θέση τους; Αυτές λοιπόν ας προσφέρουμε. Γιατί εκείνες είναι απόδειξη πλούτου και των πλουσίων, αυτές όμως της αρετής· εκείνες είναι εξωτερικές, αυτές εσωτερικές· εκείνες θα μπορούσε να τις κάνει και ο τυχαίος άνθρωπος, αυτές όμως λίγοι. Όσο ανώτερος είναι ο άνθρωπος από το πρόβατο, τόσο ανώτερη είναι αυτή η θυσία από εκείνη, γιατί εδώ προσφέρεις θυσία την ψυχή σου. Υπάρχουν όμως και άλλες θυσίες, τα πραγματικά ολοκαυτώματα, τα σώματα των αγίων μαρτύρων. Εκεί είναι αγία και η ψυχή και το σώμα, εκείνα έχουν μεγάλη ευωδιαστή οσμή.

Μπορείς και εσύ, αν θέλεις, να προσφέρεις τέτοια θυσία. Τι δηλαδή αν δεν κάψεις το σώμα με τη φωτιά; Μπορείς όμως να το κάψεις με άλλη φωτιά, όπως με τη φωτιά της θεληματικής φτώχειας, της θλίψης. Το να μπορεί δηλαδή κάποιος να ζει με απολαύσεις και πολυτέλεια, αλλά να προτιμά την επίπονη και δύσκολη ζωή και να νεκρώνει το σώμα, δεν είναι ολοκαύτωμα; Νέκρωσε και σταύρωσε το σώμα σου, και τότε θα λάβεις και ο ίδιος το στεφάνι αυτού του μυστηρίου. Εκείνο δηλαδή που κάνει εκεί το ξίφος, ας το κάνει εδώ η προθυμία. Ας μη σε καίει και ας μη σε κατέχει ο έρωτας για τα χρήματα, αλλά ας κατακαίεται και ας σβήνει τελείως η παράλογη αυτή επιθυμία με τη φωτιά του πνεύματος και ας κατακόβεται με τη μάχαιρα του Πνεύματος. Αυτή είναι θυσία καλή, δεν χρειάζεται ιερέα, αλλά αυτόν που την προσφέρει· θυσία καλή, που τελείται βέβαια στη γη, αλλά αμέσως ανεβαίνει στον ουρανό.

Δεν θαυμάζουμε ότι η φωτιά στην παλαιά εποχή κατέβαινε και κατέστρεφε τα πάντα; Μπορεί και τώρα να κατεβεί φωτιά πολύ πιο θαυμαστή από εκείνη και να καταστρέψει όλα όσα βρίσκονται μπροστά της· ή καλύτερα όχι να καταστρέψει, αλλά να ανεβάσει στον ουρανό. Γιατί δεν τα κάνει αυτά στάχτη, αλλά προσφέρει δώρα στον Θεό. Τέτοιες ήταν οι προσφορές του Κορνηλίου. Γιατί λέγει: «Αἱ προσευχαί σου καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου ἀνέβησαν εἰς μνημόσυνον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ(:Οι προσευχές σου και οι ελεημοσύνες σου ανέβηκαν στον ουρανό ως προσφορά ευπρόσδεκτη στο Θεό και ως μια ενθύμηση για να μη σε ξεχνά ποτέ)»[Πράξ.10,4]. Βλέπεις άριστη σύζευξη; Τότε μας ακούνε, όταν και εμείς ακούμε τους φτωχούς που μας πλησιάζουν· «Ὅς φράσσει τὰ ὧτα αὐτοῦ τοῦ μὴ ἐπακοῦσαι ἀσθενοῦς, καὶ αὐτὸς ἐπικαλέσεται, καὶ οὐκ ἔσται ὁ εἰσακούων(:Εκείνος που κλείνει τα αυτιά του, για να μην ακούσει την παράκληση του φτωχού, ενός αδύνατου και ασθενούς, θα ευρεθεί και αυτός στην ανάγκη να επικαλεστεί και να ζητήσει βοήθεια των άλλων και δεν θα υπάρξει κανείς να τον ακούσει)»,λέγει η Γραφή [Παροιμ.21,13].

«Μακάριος ὁ συνιῶν ἐπὶ πτωχὸν καὶ πένητα· ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ Κύριος(:Τρισευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που κατανοεί τον φτωχό και αυτόν που στερείται τα πάντα· κατανοεί τη δύσκολη θέση του και ενδιαφέρεται γι΄αυτόν· διότι, όταν κάποια μέρα θα τον βρουν στενοχώριες, ασθένειες και συμφορές, ο Κύριος θα τον λυτρώσει και θα τον σώσει)»[Ψαλμ. 40,2]. Και δεν είναι άλλη αυτή η ημέρα, παρά εκείνη η ημέρα της κρίσης, η οποία γίνεται δύσκολη για τους αμαρτωλούς. Τι σημαίνει: «Ὁ συνιῶν(:αυτός που κατανοεί)»; Αυτός που καταλαβαίνει τι σημαίνει φτωχός, αυτός που γνωρίζει καλά τη στενοχώρια του. Γιατί, όποιος μάθει τη στενοχώρια του, οπωσδήποτε θα τον βοηθήσει αμέσως. Όταν δεις φτωχό, μην τον περιφρονήσεις, αλλά αμέσως σκέψου ποιος θα ήσουν, αν εσύ ήσουν εκείνος, αν ήσουν εσύ στη θέση του· τι δεν θα ήθελες να σου κάνουν όλοι; «Αυτός που κατανοεί», λέγει. Σκέψου ότι είναι ελεύθερος όμοια με σένα και ότι μετέχει στην ίδια με σένα ευγενική καταγωγή και ότι όλα τα έχει κοινά με σένα. Παρόλο όμως που αυτός δεν έχει τίποτε κατώτερο από εσένα, ούτε με τα σκυλιά σου πολλές φορές τον θεωρείς ίσο. Γιατί εκείνα χορταίνουν ψωμί, αυτός όμως κοιμήθηκε πολλές φορές πεινασμένος· ο ελεύθερος έγινε περισσότερο περιφρονημένος και από τους δούλους σου.

«Οι δούλοι όμως», λέγει ίσως κάποιος, «εκτελούν υπηρεσία σε μας». Πες μου, ποια ακριβώς είναι αυτή; Ότι σε υπηρετούν καλά; Αν λοιπόν αποδείξω ότι και αυτός εκπληρώνει υπηρεσία σε σένα πολύ μεγαλύτερη από εκείνους, τι θα πεις; Γιατί θα σου παρασταθεί την ημέρα της κρίσης και θα σε γλυτώσει από τη φωτιά. Τι παρόμοιο κάνουν όλοι οι δούλοι; Όταν πέθανε η Ταβιθά, ποιος την ανάστησε;[βλ. Πράξ.9,36-43]. Δούλοι που την περιστοίχισαν ή φτωχοί; Εσύ όμως δεν θέλεις να εξισώνεις τον ελεύθερο με τους δούλους. Είναι πολύ το κρύο και πεσμένος στο χώμα ρακένδυτος ο φτωχός, πεθαίνοντας από το κρύο, χτυπώντας τα δόντια, και από το πρόσωπο και την εμφάνιση είναι ικανός να σε παρακαλέσει, ενώ εσύ που ζεσταίνεσαι και μεθάς, τον περιφρονείς. Πώς λοιπόν έχεις την αξίωση να σε σώσει ο Θεός όταν βρίσκεσαι σε συμφορά; Πολλές φορές όμως λες και αυτό: «αν ήμουν εγώ και έπιανα κάποιον να έχει αμαρτήσει πολύ, θα τον συγχωρούσα, και ο Θεός δεν συγχωρεί;». Μην το πεις αυτό, γιατί και εσύ αυτόν που δεν αμάρτησε καθόλου σε εσένα, που μπορείς να τον απαλλάξεις, τον περιφρονείς.

Αν όμως περιφρονείς έναν τέτοιον άνθρωπο, πώς ο Θεός θα σε συγχωρήσει όταν αμαρτάνεις σε Αυτόν; Άραγε δεν είναι άξια αυτά για τη γέενα; Και τι το παράξενο; Πολλές φορές ένα σώμα νεκρό και αναίσθητο, που δεν αισθάνεται πια την τιμή, το στολίζεις με πολλά και ποικίλα και χρυσοΰφαντα ρούχα, αλλά περιφρονείς το σώμα που υποφέρει και αφανίζεται και βασανίζεται και ταλαιπωρείται από την πείνα και το κρύο, και ενδίδεις περισσότερο στη ματαιοδοξία παρά στον φόβο του Θεού.

Και είθε να σταματούσε εδώ, αλλά αμέσως ακολουθούν κατηγορίες εναντίον εκείνου που τον πλησιάζει· «γιατί δεν εργάζεται», λέγει, «και γιατί τρέφεται χωρίς να εργάζεται;» Πες μου, εσύ από την εργασία σου έχεις αυτά που έχεις και δεν πήρες πατρικό κλήρο; Αν όμως εργάζεσαι, γι’ αυτό κατηγορείς άλλον; Δεν ακούς τον Παύλο που λέγει: «῾Υμεῖς δέ, ἀδελφοί, μὴ ἐκκακήσητε καλοποιοῦντες(:Εσείς όμως, αδελφοί, μην αποκάμνετε κάνοντας το καλό ακόμη και σε αυτούς, αλλά να το κάνετε ακούραστα)»;[Β΄Θεσ.3,13]. Γιατί, αφού είπε: «Εἴ τις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδὲ ἐσθιέτω(:Όποιος δεν θέλει να εργάζεται, δεν πρέπει ούτε και να τρώει)»[Β΄Θεσ.3,10], πρόσθεσε αυτό.

«Αλλά», λέγει επίσης ίσως κάποιος, «είναι απατεώνας». Τι λες, άνθρωπε; Τον ονομάζεις «απατεώνα» για ένα ψωμί και ένα ένδυμα; Αλλά το πουλάει αμέσως, λέγει. Αλλά μήπως εσύ διαχειρίζεσαι τα δικά σου σωστά; Τι δηλαδή; Όλοι είναι φτωχοί επειδή δεν εργάζονται; Κανείς δεν είναι φτωχός από ναυάγια; Κανείς από δικαστήρια; Κανείς από κλοπή; Κανείς από κινδύνους; Κανείς από αρρώστιες; Κανείς από άλλη περίσταση; Αλλά αν ακούσουμε κάποιον να οδύρεται και να τα φωνάζει δυνατά αυτά, και γυμνό να βλέπει στον ουρανό, και να έχει μακριά μαλλιά και να είναι ρακένδυτος, τον αποκαλούμε αγύρτη, απατεώνα και υποκριτή; Δεν ντρέπεσαι; Ποιον ονομάζεις απατεώνα; Μη δώσεις τίποτε, και να μην κατηγορήσεις όμως τον άνθρωπο. «Αλλά έχει χρήματα»,λέγει, «και προσποιείται». Αυτό είναι κατηγορία εναντίον σου, όχι εναντίον εκείνου. Αυτός γνωρίζει ότι έχει να κάνει με σκληρούς, με θηρία μάλλον παρά με ανθρώπους, και ότι, και αν ακόμη μιλήσει αξιολύπητα, δεν παρασύρει κανέναν· και γι’ αυτό αναγκάζεται να περιβληθεί και με αξιολύπητη ενδυμασία για να σου λυγίσει την ψυχή.

Αν δούμε κάποιον να πλησιάζει με ενδυμασία που ταιριάζει σε ελεύθερο, αυτός είναι απατεώνας, λέγει, και για να φανεί ότι κατάγεται από ευγενείς πλησιάζει με αυτόν τον τρόπο. Αν δούμε κάποιον με την αντίθετη ενδυμασία, και αυτόν τον κακίζουμε. Τι να κάνουν λοιπόν; Πω πω, πόση αγριότητα, πόση σκληρότητα! «Και για ποιο λόγο», λέγει, «γυμνώνουν τα ακρωτηριασμένα μέλη τους;» Για σένα. Αν ήμασταν ελεήμονες, δε θα είχαν ανάγκη από αυτά τα τεχνάσματα· αν έπειθαν από την πρώτη προσέλευση, δε θα μηχανεύονταν τόσα πολλά. Ποιος είναι τόσο άθλιος, ώστε να θέλει να φωνάζει τόσα πολλά, ώστε να θέλει να ασχημονεί, ώστε να θέλει να οδύρεται δημόσια με τη γυμνή γυναίκα του, με τα παιδιά του και να πασπαλίζεται με σκόνη; Από πόση φτώχεια είναι χειρότερα αυτά; Αλλά γι’ αυτά όχι μόνο δεν ελεούνται, αλλά και κατηγορούνται από μας. Ακόμη λοιπόν θα αγανακτήσουμε, επειδή δεν εισακουόμαστε όταν προσευχόμαστε στον Θεό; Ακόμη λοιπόν θα δυσανασχετήσουμε, επειδή δεν πείθουμε όταν παρακαλούμε; Δε φρίττουμε, αγαπητοί;

«Αλλά πολλές φορές», λέγει, «έδωσα». Αλλά μήπως εσύ δεν τρως πάντοτε; Και τα παιδιά πολλές φορές όταν ζητούν τα διώχνεις; Πω πω αδιαντροπιά! Ονομάζεις αδιάντροπο τον φτωχό; Και εσύ βέβαια όταν αρπάζεις δεν είσαι αδιάντροπος, ενώ εκείνος όταν παρακαλεί για ψωμί είναι αδιάντροπος; Δεν καταλαβαίνεις πόση είναι η ανάγκη της κοιλιάς; Δεν τα κάνεις όλα γι’ αυτό; Δεν αδιαφορείς για τα πνευματικά γι΄αυτόν τον λόγο; Δεν είναι μπροστά μας ο ουρανός και η βασιλεία των ουρανών; Εσύ όμως φοβούμενος την εξουσία εκείνης, υπομένεις τα πάντα, και δεν την περιφρονείς; Αυτή είναι αδιαντροπιά. Δεν βλέπεις γέρους ανάπηρους; Αλλά, πω πω ανοησία! «Ο τάδε», λέγει, «δανείζει τόσα χρυσά νομίσματα, και ο τάδε τόσα, και όμως επαιτεί». Λέτε παραμύθια για μικρά παιδιά και ανοησίες. Γιατί και εκείνα πάντοτε ακούνε τέτοια παραμύθια από την τροφό τους. Δεν πείθομαι, δεν πιστεύω μακριά μία τέτοια σκέψη. Δανείζει κάποιος και ενώ έχει πολλά επαιτεί; Πες μου, για ποιο λόγο; Και τι είναι αισχρότερο από την επαιτεία; Προτιμότερος ο θάνατος παρά η επαιτεία.

Μέχρι πότε θα είμαστε σκληροί; Τι λοιπόν; Όλοι δανείζουν; Όλοι είναι απατεώνες; Κανείς δεν είναι αληθινά φτωχός; «Ναι», λέγει, «και πολλοί μάλιστα». Γιατί λοιπόν δεν τους βοηθείς εκείνους, επειδή εξετάζεις λεπτομερώς τη ζωή τους; Πρόσχημα είναι αυτά και δικαιολογία. «Τῷ αἰτοῦντί σε δίδου καὶ τὸν θέλοντα ἀπὸ σοῦ δανείσασθαι μὴ ἀποστραφῇς(:Σε εκείνον που σου ζητά ελεημοσύνη δίνε, αλλά πάντοτε με διάκριση που θα την διαπνέει η ειλικρινής αγάπη. Και μην περιφρονήσεις εκείνον που σου ζητά δανεικά χωρίς τόκο)»[Ματθ.5,42]· άπλωσε το χέρι σου, και μην το έχεις μαζεμένο. Δεν οριστήκαμε εξεταστές της ζωής των ανθρώπων, γιατί έτσι δεν θα ελεήσουμε κανέναν.

Γιατί όταν παρακαλείς τον Θεό λες «να μην θυμηθείς τις αμαρτίες μου»; Επομένως, και αν ακόμη είναι πάρα πολύ αμαρτωλός εκείνος, το ίδιο να σκέπτεσαι και γι΄αυτόν και να μη θυμάσαι τις αμαρτίες του. Ο καιρός είναι για φιλανθρωπία, όχι για λεπτομερή εξέταση· για ελεημοσύνη, όχι για υπολογισμούς. Θέλει να τον θρέψεις· αν θέλεις, δώσε του· αν όμως δεν θέλεις, διώξε τον, χωρίς να απορείς γιατί είναι άθλιος και ταλαίπωρος. Γιατί δεν τον ελεείς και γιατί αποτρέπεις και αυτούς που θέλουν να τον ελεήσουν; Όταν δηλαδή ο τάδε ακούσει από σένα ότι αυτός είναι απατεώνας, ότι εκείνος είναι υποκριτής, ότι ο άλλος δανείζει, ούτε σε αυτούς δίνει ούτε σε εκείνους, επειδή υποψιάζεται πως όλοι είναι τέτοιοι. Γνωρίζετε βέβαια ότι εύκολα υποψιαζόμαστε τα κακά, ενώ τα καλά καθόλου.

Ας γίνουμε ελεήμονες, όχι απλώς, αλλά όπως ο Πατέρας μας ο ουράνιος. Αυτός τρέφει και μοιχούς και πόρνους και αγύρτες. Και τι λέγω; Τρέφει και εκείνους που έχουν κάθε είδος κακίας. Γιατί μέσα σε τόσο κόσμο είναι αναπόφευκτο να υπάρχουν και πολλοί τέτοιοι. Όμως όλους τους τρέφει, όλους τους ντύνει. Κανείς δεν πέθανε ποτέ από πείνα, εκτός αν κάποιος το ήθελε. Έτσι ας γίνουμε ευσπλαχνικοί· αν έχει κάποιος ανάγκη και βρίσκεται σε οικονομική δυσκολία, βοήθα τον. Τώρα όμως φθάσαμε σε τόσο μεγάλο σημείο αδιαφορίας, ώστε να το κάνουμε αυτό όχι μόνο στους φτωχούς που βαδίζουν μέσα από στενωπούς, αλλά και στους μοναχούς. «Ο τάδε είναι απατεώνας», λέγει. Δεν το έλεγα αυτό προηγουμένως, ότι αν δίνουμε σε όλους χωρίς διάκριση πάντοτε θα ελεούμε, αν όμως αρχίσουμε να εξετάζουμε λεπτομερώς δε θα ελεήσουμε ποτέ; Τι λες; Για να πάρει ψωμί, είναι απατεώνας; Αν βέβαια ζητάει τάλαντα χρυσού και αργύρου ή πολυτελή ενδύματα ή δούλους ή οτιδήποτε άλλο, δίκαια θα μπορούσε να τον ονομάσει κανείς απατεώνα. Αν όμως δε ζητάει τίποτε από αυτά, αλλά τροφή και στέγη, που είναι απόδειξη ευσέβειας, αυτό, πες μου, είναι γνώρισμα απατεώνα;

Ας σταματήσουμε αυτήν την άκαιρη, σατανική και ολέθρια πολυπραγμοσύνη. Αν κάποιος λέγει ότι ανήκει στον κλήρο ή ονομάζει τον εαυτό του ιερέα, να τον περιεργάζεσαι και να τον εξετάζεις προσεκτικά, γιατί εκεί δεν είναι ακίνδυνη η ανεξέταστη παροχή, αλλά ο κίνδυνος είναι για μεγάλα πράγματα. Αν όμως είναι ανάγκη από τροφή, να μην εξετάζεις τίποτε, γιατί δε δίνεις, αλλά παίρνεις. Εξέτασε, αν θέλεις, πώς έδειχνε τη φιλοξενία ο Αβραάμ σε όλους που έρχονταν κοντά του. Αν ήταν περίεργος για εκείνους που κατέφευγαν σε αυτόν, δε θα φιλοξενούσε αγγέλους. Γιατί ίσως δεν θα πίστευε ότι είναι άγγελοι και θα τους έδιωχνε και αυτούς μαζί με τους άλλους, αλλά επειδή τους δεχόταν όλους, δέχθηκε και αγγέλους.

Μήπως ο Θεός σού δίνει τον μισθό από τη συμπεριφορά αυτών που λαμβάνουν; Από τη δική σου προαίρεση, από την ανάλογη γενναιοδωρία, από την πολλή φιλανθρωπία, από την καλοσύνη. Αυτή ας υπάρχει και θα απολαύσεις όλα τα αγαθά, τα οποία είθε να τα απολαύσουμε όλοι μας, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μαζί με τον Οποίο στον Πατέρα και συγχρόνως στο Άγιο Πνεύμα ανήκει η δόξα, η δύναμη και η τιμή, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

• https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-epistulam-ad-hebraeos.pdf

• Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στην προς Εβραίους επιστολήν», ομιλία ΙΑ΄, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1989, τόμος 24, σελίδες 467-493.

• Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.

• Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.

• Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.

• Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm

ΚΥΡΙΑΚΗ Δ΄ΝΗΣΤΕΙΩΝ [:Μάρκ.9,14-29]

Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΙΑΖΟΜΕΝΟΥ ΝΕΟΥ

«Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν αὐτὸν καὶ λέγων· Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται καὶ κακῶς πάσχει· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ. καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι(: Και όταν έφθασαν στο πλήθος του λαού, Τον πλησίασε κάποιος άνθρωπος που γονάτισε μπροστά Του κι έλεγε: ‘’Κύριε, λυπήσου και σπλαχνίσου το παιδί μου, διότι σεληνιάζεται και υποφέρει άσχημα, αλλά και κινδυνεύει τον έσχατο κίνδυνο· διότι πολλές φορές πέφτει στη φωτιά, και πολλές φορές στο νερό, και κινδυνεύει έτσι να καεί ή να πνιγεί. Και τον έφεραν στους μαθητές Σου, αλλά δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν)»[Ματθ.17,14-16].

Αυτόν τον άνθρωπο η Γραφή μας τον παρουσιάζει πάρα πολύ ασθενή ως προς την πίστη· και τούτο είναι φανερό από πολλά σημεία, και από το ότι είπε ο Χριστός: «Πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι (:Σε εκείνον που πιστεύει όλα είναι δυνατά)»[Μάρκ.9,23],και από το ότι είπε αυτός που Τον πλησίασε «Πιστεύω, Κύριε· βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ (:Πιστεύω, Κύριε, ότι έχεις τη δύναμη να με βοηθήσεις. Βοήθησέ με να απαλλαγώ απ’ την ολιγοπιστία μου και αναπλήρωσε εσύ την έλλειψη της πίστεώς μου)»[Μάρκ.9,24] και από το ότι έδωσε ο Χριστός εντολή στον δαίμονα να μην εισέλθει πλέον σε αυτόν, αλλά ακόμη και από το ότι είπε ο άνθρωπος εκείνος στον Χριστό: «Εἴ τι δύνασαι(:Εάν μπορείς)»[Μάρκ.9,22].

Και γιατί κατηγορεί τους μαθητές, εάν η απιστία του πατέρα αυτού υπήρξε η αιτία να μην εξέλθει ο δαίμονας; Για να δείξει ότι πολλές φορές είναι δυνατόν σε αυτούς που έχουν πίστη, να θεραπεύσουν τους ασθενείς και χωρίς να έχουν πίστη οι ίδιοι ασθενείς αυτοί που προσέρχονται για αποκατάσταση της υγείας τους· διότι όπως ακριβώς πολλές φορές αρκούσε η πίστη εκείνου που προσερχόταν στο να εκπληρωθεί το αίτημά του και από πολύ κατώτερους ως προς το αξίωμα, έτσι πολλές φορές αποδείχτηκε αρκετή η δύναμη και η πίστη εκείνων που ενεργούσαν τις θαυματουργικές ιάσεις να θεραπεύσουν και χωρίς να πιστεύουν αυτοί που προσέρχονταν για να γιατρευτούν.

Και τα δύο αυτά επιβεβαιώνονται από τις θείες Γραφές· διότι και όσοι ζούσαν μαζί με τον Κορνήλιο έλαβαν τη χάρη του Αγίου Πνεύματος εξαιτίας της πίστεώς τους[ βλ. Πράξ. 10,1-48], και στην περίπτωση του Ελισσαίου πάλι αναστήθηκε ο νεκρός, μολονότι δεν υπήρξε κάποιος που να δείξει πίστη[Δ΄Βασιλειών 13,21 «Καὶ ἀπέθανεν Ἑλισαιέ, καὶ ἔθαψαν αὐτόν. Καὶ μονόζωνοι Μωὰβ ἦλθον ἐν τῇ γῇ ἐλθόντος τοῦ ἐνιαυτοῦ· καὶ ἐγένετο αὐτῶν θαπτόντων τὸν ἄνδρα, καὶ ἰδοὺ εἶδον τὸν μονόζωνον καὶ ἔῤῥιψαν τὸν ἄνδρα ἐν τῷ τάφῳ Ἑλισαιέ, καὶ ἐπορεύθη καὶ ἥψατο τῶν ὀστέων Ἑλισαιὲ καὶ ἔζησε καὶ ἀνέστη ἐπὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ(: Και πέθανε ο Ελισαίος και τον έθαψαν. Κατά δε το επόμενο έτος εισέβαλαν στη χώρα των Ισραηλιτών επιδρομείς Μωαβίτες. Και καθώς οι Ισραηλίτες πήγαιναν να θάψουν ένα νεκρό, φάνηκαν από μακριά ερχόμενοι επιδρομείς Μωαβίτες. Κατελήφθησαν από τρόμο οι Ισραηλίτες και έριξαν τον νεκρό άνδρα στον ανοικτό τάφο του προφήτη Ελισαίου και ετράπησαν σε φυγή. Ο νεκρός μόλις άγγιξε τα οστά του Ελισαίου, επανήλθε στη ζωή και ανορθώθηκε στα πόδια του)»].Διότι και αυτοί που έριξαν το νεκρό σώμα μέσα στο ανοικτό μνήμα, όπου βρισκόταν τα οστά του προφήτη Ελισαίου, το έριξαν εκεί απλώς και ως έτυχε και όχι από πίστη, αλλά από δειλία και επειδή φοβήθηκαν τις δοκιμασίες εάν τους προλάβαιναν και τους αιχμαλώτιζαν οι επιδρομές Μωαβίτες, έφυγαν, και αυτόν που είχε πεθάνει, τον έριξαν εκεί και αναστήθηκε ο νεκρός αυτός από μόνης της δύναμης του αγίου σώματος του προφήτη Ελισαίου. Επομένως είναι φανερό ότι στην περίπτωση αυτή του σεληνιαζόμενου νέου οι μαθητές φάνηκαν ασθενείς ως προς την πίστη, αλλά όχι όλοι· διότι οι στύλοι[: Ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης] δεν ήταν παρόντες εκεί τότε[βρίσκονταν στο όρος της Μεταμορφώσεως μαζί με τον Ιησού, όταν ο πατέρας αυτός είχε αρχικά φέρει τον ασθενή υιό του για θεραπεία στους άλλους μαθητές].

Αλλά και από την άλλη πλευρά πρόσεξε την αγνωμοσύνη του ανθρώπου αυτού,πώς πλησιάζει τον Ιησού ενώπιον του λαού και ομιλεί εναντίον των μαθητών λέγοντας ότι: «Προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι(:Έφερα αυτόν προς τους μαθητές Σου με την παράκληση να τον θεραπεύσουν και αυτοί δεν μπόρεσαν να του χαρίσουν την θεραπεία)»[Μάρκ.9,18]. Ο Χριστός όμως απαλλάσσοντας τους μαθητές Του από τις κατηγορίες αυτές ενώπιον του λαού, επιρρίπτει σε εκείνον τη μεγαλύτερη ευθύνη. Διότι λέγει : «Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη! Ἓως πότε ἔσομαι μεθ᾿ ὑμῶν; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; (: Ω γενεά που τόσα θαύματα είδες και είσαι ακόμη άπιστη, και απ΄ την κακία σου είσαι διεστραμμένη! Έως πότε θα σας ανέχομαι;”)»[Ματθ.17,17]· και δεν απευθύνεται μόνο στο πρόσωπο αυτού για να μη φέρει σε δύσκολη θέση και σε αμηχανία τον πατέρα αυτό, αλλά απευθύνεται και προς όλους τους Ιουδαίους· διότι ήταν φυσικό να σκανδαλισθούν πολλοί από τους παρόντες και να σκεφθούν για τους μαθητές ανάρμοστα και ανυπόστατα πράγματα. Αλλά και όταν λέγει «Ἓως πότε ἔσομαι μεθ᾿ ὑμῶν;(: Έως πότε θα σας ανέχομαι; Μέχρι πότε θα είμαι μαζί σας;)», δείχνει πάλι ότι ο θάνατος είναι για Αυτόν κάτι το ευπρόσδεκτο και επιθυμητό και ποθητή η αναχώρηση από αυτήν τη ζωή· και ότι είναι βαρύ πράγμα όχι το να σταυρωθεί, αλλά το να είναι μαζί με τους απίστους και κακοπροαίρετους αυτούς ανθρώπους.

Όμως δεν σταμάτησε στις κατηγορίες, αλλά τι λέγει; «Φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε(:Φέρετέ μου αυτόν εδώ)». Και ρωτά τον πατέρα πόσα χρόνια είναι ο γιος του ασθενής, δικαιολογώντας έτσι και τους μαθητές Του και οδηγώντας ταυτόχρονα εκείνο τον πατέρα στην καλή ελπίδα και στο να πιστέψει ότι θα απαλλαγεί από το κακό. Και τον αφήνει να σπαράζει όχι προς επίδειξη(επειδή λοιπόν ο όχλος συγκεντρωνόταν, τον επιτίμησε),αλλά εξαιτίας του πατέρα του, ώστε όταν έβλεπε το δαιμόνιο να καταλαμβάνεται από ανησυχία και να ταράσσεται για το ότι και μόνο οδηγήθηκε μπροστά σ’ Αυτόν, έστω και έτσι να πιστέψει στο θαύμα που επρόκειτο να γίνει.

Επειδή λοιπόν ο πατέρας εκείνος είπε ότι το δαιμόνιο είχε καταλάβει τον γιο του «Παιδιόθεν(:Από την παιδική του ηλικία)»[Μάρκ.9,21-22:«Παιδιόθεν. Καὶ πολλάκις αὐτὸν καὶ εἰς πῦρ ἔβαλε καὶ εἰς ὕδατα, ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν(:Από μικρό παιδί. Πολλές φορές μάλιστα τον έριξε και στη φωτιά και στα νερά για να του πάρει τη ζωή)»] και ότι «Εἴ τι δύνασαι(:εάν μπορείς να κάνεις κάτι)»[Μάρκ. 9,22: «Ἀλλ᾿ εἴ τι δύνασαι, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ᾿ ἡμᾶς(:αλλά εάν μπορείς να κάνεις κάτι, λυπήσου μας και βοήθησέ μας)»], ο Χριστός λέγει: «Πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι(:όλα είναι δυνατά σε όποιον πιστεύει)»[Μάρκ. 9,23: «Εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι(:Εσύ εάν μπορείς να πιστέψεις, όλα είναι δυνατά σε όποιον πιστεύει)»], επιρρίπτοντας και πάλι σε αυτόν την κατηγορία.

Και όταν μεν έλεγε ο λεπρός, «Κύριε, ἐὰν θέλῃς δύνασαί με καθαρίσαι(:Κύριε, πιστεύω ότι, εάν θέλεις, μπορείς να με καθαρίσεις από τη λέπρα)»,ομολογώντας με τα λόγια του αυτά τη δύναμή Του, ο Κύριος με σκοπό να τον επαινέσει και να επιβεβαιώσει τα λόγια του, έλεγε: «Θέλω, καθαρίσθητι(:Θέλω, καθαρίσου από τη λέπρα)»[Λουκ.5,12-13].Όταν όμως αυτός ο πατέρας δεν είπε τίποτε αντάξιο της δύναμής Του, λέγοντας: «Εἴ τι δύνασαι, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ᾿ ἡμᾶς(:Εάν μπορείς, να κάνεις τίποτε, σπλαχνίσου μας και βοήθησέ μας)»[Μάρκ.9,22], δες πώς το διορθώνει επειδή δεν ειπώθηκε με τον πρέποντα τρόπο. Τι λέγει λοιπόν; «Εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι(:Εάν εσύ μπορείς να πιστέψεις, τότε όλα είναι κατορθωτά σε όποιον έχει πίστη)»[Μάρκ.9,22-23]. Τα λόγια Του αυτά έχουν την εξής σημασία: «Τόσο μεγάλη αφθονία δυνάμεως υπάρχει σε Εμένα, ώστε να μπορώ και άλλους να κάνω ικανούς να θαυματουργούν. Άρα λοιπόν εάν πιστεύεις όπως πρέπει,», λέγει, «και ο ίδιος μπορείς να θεραπεύσεις και αυτόν και πολλούς άλλους». Και αφού τα είπε αυτά, απάλλαξε τον ασθενή από το δαιμόνιο.

Εσύ όμως μη σκέπτεσαι μόνο από αυτό την πρόνοια και την ευεργεσία Του, αλλά και τον χρόνο εκείνο που επέτρεψε να παραμείνει μέσα στον άνθρωπο το δαιμόνιο· καθόσον εάν και τότε δεν εκδηλωνόταν στον άνθρωπο σε τόσο μεγάλο βαθμό η πρόνοιά Του, ίσως να είχε προ πολλού χαθεί· καθόσον «καὶ πολλάκις αὐτὸν καὶ εἰς πῦρ ἔβαλε καὶ εἰς ὕδατα, ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν(: πολλές φορές μάλιστα τον έριξε και στη φωτιά και στα νερά για να του πάρει τη ζωή)»[Μάρκ.9,22], λέγει. Εκείνον όμως που αποτολμούσε τέτοια πράγματα, να πέφτει, δηλαδή, στη φωτιά και στα νερά, ασφαλώς και το δαιμόνιο θα τον εξολόθρευε, εάν ο Θεός δεν του συγκρατούσε τη μεγάλη μανία με ισχυρό χαλινάρι· όπως ακριβώς συνέβη τούτο και στην περίπτωση εκείνων των δύο γυμνών που έτρεχαν στις ερημιές και κατέσχιζαν τα σώματά τους με πέτρες[Ματθ.8,28: «Καὶ ἐλθόντι αὐτῷ εἰς τὸ πέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Γεργεσηνῶν ὑπήντησαν αὐτῷ δύο δαιμονιζόμενοι ἐκ τῶν μνημείων ἐξερχόμενοι, χαλεποὶ λίαν, ὥστε μὴ ἰσχύειν τινὰ παρελθεῖν διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης(:Και όταν ο Κύριος ήλθε στην απέναντι όχθη, στη χώρα των Γεργεσηνών, Τον συνάντησαν δύο δαιμονισμένοι που έβγαιναν από τα μνήματα που υπήρχαν εκεί, στα οποία ευχαριστιούνταν να κατοικούν. Ήταν και οι δύο επιθετικοί και πολύ επικίνδυνοι· τόσο, ώστε να μην μπορεί κανείς να περάσει απ’ τον δρόμο εκείνο)»].

Καθόλου επίσης να μην περιεργήσεις επειδή αποκαλεί τον νεαρό αυτό «σεληνιαζόμενο»[ ο πατέρας του απέδιδε την αλλόκοτη αυτή συμπεριφορά του στην επενέργεια της σελήνης], διότι η ονομασία αυτή αποδόθηκε από τον πατέρα του δαιμονιζόμενου αυτού νέου. Μα πώς λοιπόν τότε ο ευαγγελιστής λέγει ότι ο Κύριος θεράπευσε πολλούς σεληνιαζόμενους;[Ματθ.4,24: Καὶ ἀπῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εἰς ὅλην τὴν Συρίαν, καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ποικίλαις νόσοις καὶ βασάνοις συνεχομένους, καὶ δαιμονιζομένους καὶ σεληνιαζομένους καὶ παραλυτικούς, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς(:Διαδόθηκε λοιπόν η φήμη του σε όλη τη Συρία. Κι έφεραν μπροστά Του όλους όσους υπέφεραν από διάφορες αρρώστιες και κατέχονταν από βασανιστικές ασθένειες, δαιμονισμένους και σεληνιασμένους και παραλύτους, και τους θεράπευε όλους)»].

Τους ονομάζει έτσι στηριζόμενος στην αντίληψη των πολλών[κατά τη λαϊκή αυτήν αντίληψη στην ασθένεια αυτή ασκούν επίδραση οι φάσεις της σελήνης. Κάποιες μορφές της νόσου κατά την Αγία Γραφή οφείλονται στην επενέργεια των ακαθάρτων πνευμάτων]·διότι ο διάβολος για να συκοφαντήσει το φυσικό στοιχείο, κάνει τους δαιμονιζόμενους να καταλαμβάνονται από κρίσεις και πάλι να χαλαρώνουν ανάλογα με τις περιστροφές και τις διάφορες φάσεις της σελήνης· όχι φυσικά επειδή εκείνη επενεργεί, μη γένοιτο· αλλά ο διάβολος διαπράττει την κακουργία αυτήν προς συκοφάντηση του φυσικού στοιχείου. Γι’ αυτό και επικράτησε μεταξύ των ανοήτων η εσφαλμένη αυτή αντίληψη, και εξαπατώμενοι να αποκαλούν «σεληνιαζομένους» τους δαιμονισμένους ανθρώπους· καθώς πράγματι αυτό δεν είναι αλήθεια, η σελήνη καμία επενέργεια δεν ασκεί στους ανθρώπους.

«Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ κατ᾿ ἰδίαν εἶπον· διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό;(:Τότε οι μαθητές πλησίασαν ιδιαιτέρως τον Ιησού και του είπαν: “Γιατί εμείς δεν μπορέσαμε να βγάλουμε το δαιμόνιο αυτό;”(Και το είπαν αυτό, διότι σε άλλες περιστάσεις είχαν εκδιώξει δαιμόνια)»[Ματθ.17,19].Έχω τη γνώμη πως αγωνιούν οι μαθητές και φοβούνται μήπως τυχόν έχασαν τη χάρη, την οποία τους έκρινε άξιους να τους εμπιστευτεί ο Χριστός· διότι έλαβαν εξουσία εναντίον δαιμόνων ακαθάρτων[Ματθ.10,8: «Ἀσθενοῦντας θεραπεύετε, λεπροὺς καθαρίζετε, νεκροὺς ἐγείρετε, δαιμόνια ἐκβάλλετε· δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε(:Και για να επιβεβαιώνεται το κήρυγμά σας, σας δίνω εξουσία και δύναμη να θεραπεύετε ασθενείς, να καθαρίζετε λεπρούς, να ανασταίνετε νεκρούς, να βγάζετε δαιμόνια. Τη χάρη αυτή της θαυματουργίας τη λάβατε δωρεάν, δωρεάν δώστε την κι εσείς, χωρίς να παίρνετε χρήματα)»]. Γι’ αυτό και Τον ρωτούν, αφού Τον πλησίασαν ιδιαιτέρως, χωρίς να ντρέπονται(διότι εφόσον συνέβη ό,τι συνέβη, και ελέγχθηκαν, ήταν περιττό να ντρέπονται στο εξής να ομολογήσουν με τα λόγια την αδυναμία τους), αλλά επειδή επρόκειτο να Τον ρωτήσουν για ένα απόρρητο και μεγάλο πράγμα.

Τι λοιπόν τους λέγει ο Χριστός; «Διὰ τὴν ἀπιστίαν ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται, καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν(:Επειδή σας λείπει η πίστη· διότι, αληθινά σας λέω, εάν έχετε πίστη θερμή και δυνατή σαν το μικρό σπόρο του σιναπιού, θα πείτε στο βουνό αυτό, πήγαινε από εδώ εκεί, και θα μετακινηθεί. Και τίποτε δεν θα είναι αδύνατο σε σας)»[Ματθ.17,20].Εάν όμως ήθελες να φέρεις την αντίρρησή σου, ρωτώντας σε ποια περίπτωση μετακίνησαν ένα όρος, εκείνο έχω να σας πω, ότι πραγματοποίησαν πολύ μεγαλύτερα θαύματα, εφόσον ανέστησαν μυρίους νεκρούς· διότι δεν είναι το ίδιο πράγμα, το να μετακινήσεις ένα όρος και να εκδιώξεις τον θάνατο από ένα νεκρό σώμα. Αναφέρονται μάλιστα μαζί με τους αποστόλους και κάποιοι άγιοι που ήταν πολύ κατώτεροι στο αξίωμα από αυτούς και οι οποίοι μετακίνησαν και όρη, όταν παρουσιάστηκε ανάγκη. Επομένως είναι φανερό ότι και οι απόστολοι θα τα μετακινούσαν εάν το απαιτούσε η περίσταση. Εάν όμως τότε δεν προέκυψε ανάγκη για κάτι παρόμοιο, μην κατηγορείς. Εξάλλου και ο Χριστός δεν είπε ότι «οπωσδήποτε θα μετακινήσετε όρη», αλλά ότι «θα μπορέσετε και αυτό να το κάνετε, αν παραστεί ανάγκη». Αν όμως δεν μετακίνησαν, συνέβη αυτό όχι επειδή δεν μπόρεσαν(πώς ήταν δυνατόν να συμβεί αυτό, τη στιγμή που αυτοί μπόρεσαν να επιτελέσουν και μεγαλύτερα από αυτά;), αλλά επειδή δε θέλησαν, καθώς δεν παρέστη ανάγκη για κάτι τέτοιο. Φυσικό βέβαια και να έχει συμβεί αυτό και να μην έχει γραφεί· καθόσον δεν καταγράφηκαν από τους ευαγγελιστές όλα τα θαύματα που οι απόστολοι επιτέλεσαν.

Τότε βέβαια ήταν ακόμη πολύ ατελείς πνευματικά. Τι λοιπόν; Ούτε αυτήν την πίστη δεν είχαν τότε(σαν τον σπόρο του σιναπιού); Ασφαλώς δεν την είχαν· διότι δεν ήσαν πάντοτε οι ίδιοι· για τον λόγο αυτό και ο Πέτρος, για παράδειγμα, άλλοτε μακαρίζεται από τον Κύριο, και άλλοτε επιτιμάται· όμως και οι υπόλοιποι μαθητές ελέγχονται από τον Χριστό για πνευματική ατέλεια, όταν δεν κατανόησαν τον λόγο Του σχετικά με τη ζύμη[Ματθ.16,6-7:«Ὁρᾶτε καὶ προσέχετε ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων. οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς λέγοντες ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβομεν(:Ανοίξτε τα μάτια σας και προσέχετε από την κακή επίδραση της υποκριτικής διδασκαλίας των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων, που μοιάζει με κακό προζύμι. Αυτοί όμως άρχισαν να συλλογίζονται μέσα τους και να λένε: ‘’Δεν πήραμε άρτους από προζύμι καθαρό, προζύμι που δεν προέρχεται από σπίτι Φαρισαίου ή Σαδδουκαίου’’)» και Ματθ. 16,11-12: «Πῶς οὐ νοεῖτε ὅτι οὐ περὶ ἄρτου εἶπον ὑμῖν προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων; τότε συνῆκαν ὅτι οὐκ εἶπε προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τοῦ ἄρτου, ἀλλ᾿ ἀπὸ τῆς διδαχῆς τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων(:«Πώς δεν καταλαβαίνετε ότι δεν σας είπα για τον συνηθισμένο υλικό άρτο, όταν σας σύστησα να προσέχετε από το προζύμι των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων;’’. Τότε κατάλαβαν ότι δεν τους είπε να φυλάγονται απ’ το προζύμι με το οποίο γίνεται ο άρτος, αλλά απ’ τη διδασκαλία και την υποκρισία των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων)»]. Συνέβη λοιπόν και τότε να φανούν πνευματικά αδύνατοι· διότι πριν από τη Σταύρωσή Του ήσαν πνευματικά πάρα πολύ ατελείς.

Στην περίπτωση επίσης αυτή, «πίστη» εννοεί εκείνη με την οποία μπορούσαν να κάνουν θαύματα και αναφέρει τον κόκκο του σιναπιού, για να φανερώσει την απερίγραπτη δύναμη της πίστεως· διότι μολονότι το σινάπι φαίνεται ως προς το μέγεθος μικρό, όμως έχει την πιο μεγάλη δύναμη από όλα. Για να δείξει λοιπόν ότι και η ελάχιστη ακόμη, αλλά γνήσια πίστη, μπορεί μεγάλα πράγματα να επιτύχει, ανέφερε το σινάπι· και δεν αρκέστηκε μόνο σε αυτό, αλλά πρόσθεσε και όρη και προχώρησε ακόμη περισσότερο. Διότι, λέγει: «Τίποτα δεν θα σας είναι αδύνατο».

Εσύ όμως θαύμασε από όλα αυτά και τον τρόπο σκέψης τους και τη δύναμη του Πνεύματος. Τον τρόπο σκέψης τους θαύμασέ τον επειδή δεν έκρυψαν το ελάττωμά τους, ενώ τη δύναμη του Πνεύματος, διότι τόσο πολύ ανέβασε, σιγά-σιγά, εκείνους που δεν είχαν πίστη ούτε σαν τον κόκκο του σιναπιού, ώστε να αναβλύσουν από αυτούς ποταμοί και πηγές πίστεως.

«Τοῦτο δὲ τὸ γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ(:Αυτό όμως το είδος των δαιμόνων δεν βγαίνει από τον άνθρωπο που έχει καταληφθεί από αυτό, παρά μόνο με προσευχή που συνοδεύεται και με νηστεία, ώστε η προσευχή να γίνεται με διάνοια όσο δυνατόν ελαφρότερη και περισσότερο προσηλωμένη στον Θεό)»[Ματθ.17,21], πρόσθεσε, εννοώντας όλο το γένος των δαιμόνων, όχι μόνο αυτών που κατέχουν τους σεληνιαζομένους. Βλέπεις πώς τώρα με τα λόγια Του αυτά τους προετοιμάζει για να ακούσουν τα σχετικά με τη νηστεία; Μη μου αναφέρεις βέβαια τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις που ορισμένοι εκδίωξαν δαιμόνια και χωρίς νηστεία. Εάν όμως θελήσει κάποιος να το προβάλλει αυτό και για εκείνους που επιτιμούν ένα και ενδεχομένως και δύο δαιμόνια, όμως πάραυτα είναι αδύνατο κάποιος που πάσχει και κάνει τρυφηλή ζωή, να απαλλαγεί κάποτε από αυτή τη μανία· διότι αυτός που υποφέρει από αυτήν την ασθένεια, αυτός κατεξοχήν έχει ανάγκη από αυτό το πράγμα, δηλαδή την προσευχή που συνοδεύεται από νηστεία.

«Αλλά όμως», θα μπορούσε να πει κανείς, «εάν έχουμε πίστη, τι χρειάζεται η νηστεία;» Χρειάζεται επειδή και η νηστεία μαζί με την πίστη προσφέρει πολύ μεγάλη δύναμη. Καθόσον προσφέρει πολλή ευσέβεια στον άνθρωπο και τον μεταβάλλει από άνθρωπο σε άγγελο και τον κάνει να αγωνίζεται εναντίον των ασωμάτων δυνάμεων. Αυτό όμως δεν μπορεί να το κάνει μόνη της, αλλά χρειάζεται και προσευχή και μάλιστα η προσευχή κατέχει την πρώτη θέση.

Πρόσεχε λοιπόν πόσα είναι τα αγαθά που προέρχονται από αυτές τις δύο αρετές· διότι αυτός που προσεύχεται και νηστεύει όπως πρέπει, δεν χρειάζεται πολλά πράγματα· επομένως, αυτός που δεν χρειάζεται πολλά πράγματα, δεν θα ήταν δυνατό να γίνει ποτέ φιλοχρήματος· και αυτός που δεν είναι φιλοχρήματος, είναι περισσότερο πρόθυμος για ελεημοσύνη. Επιπρόσθετα, αυτός που νηστεύει είναι απαλλαγμένος από βάρη, έχει φτερά και προσεύχεται με καθαρή καρδιά, σβήνει τις πονηρές επιθυμίες και εξευμενίζει τον Θεό και ταπεινώνει την υπερηφανευόμενη ψυχή του. Για τον λόγο αυτόν λοιπόν και οι απόστολοι σχεδόν πάντοτε νήστευαν.

Επίσης, αυτός που προσεύχεται και νηστεύει έχει διπλές φτερούγες, πιο ελαφρές και από τους ίδιους τους ανέμους· διότι δεν χασμουριέται κατά την ώρα της προσευχής, ούτε τεντώνεται, ούτε βυθίζεται σε ύπνο, πράγμα που το παθαίνουν οι περισσότεροι, αλλά έχει μεγαλύτερη δύναμη από τη φωτιά και είναι ανώτερος από τα γήινα πράγματα. Και για τον λόγο αυτόν ο άνθρωπος αυτός είναι ο μεγαλύτερος εχθρός και πολέμιος των δαιμόνων· καθόσον τίποτε δεν υπάρχει πιο δυνατό από τον άνθρωπο εκείνο που η προσευχή του είναι ειλικρινής· διότι εάν γυναίκα κατόρθωσε να κάμψει κάποιον άρχοντα που δε φοβόταν ούτε τον Θεό ούτε και τον άνθρωπο ντρεπόταν, πολύ πιο εύκολο θα προσελκύσει τον Θεό εκείνος που επιμένει διαρκώς στην προσευχή του προς αυτόν και εξουσιάζει την κοιλία του και αποφεύγει την τρυφηλή ζωή.

Εάν όμως το σώμα σου είναι ασθενές, ώστε να μην μπορείς να νηστεύεις συνεχώς, αλλά όμως δεν είναι ασθενές για την προσευχή, ούτε ανίσχυρο για να περιφρονήσει την κοιλιά· διότι εάν δεν μπορείς να νηστεύεις, μπορείς όμως να μην κάνεις τρυφηλή ζωή. Δεν είναι και αυτό μικρό πράγμα. Ούτε απέχει πολύ από τη νηστεία, αλλά είναι ικανό και αυτό να καταβάλει την μανία του διαβόλου. Καθόσον τίποτε δεν είναι τόσο αγαπητό στον δαίμονα εκείνο, όσο η τρυφηλή ζωή και η μέθη, διότι αυτή η ζωή είναι η πηγή και η μητέρα όλων των κακών. […]

[…] Ας αποφύγουμε λοιπόν αυτήν την ασθένεια, ώστε και τα αγαθά της παρούσης ζωής να απολαύσουμε και τα μελλοντικά, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, στον οποίο ανήκει η δόξα και η δύναμις μαζί και στον Πατέρα και το Άγιον Πνεύμα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:

• http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf

• Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ομιλία ΝΖ΄, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1990, τόμος 11Α, σελίδες 6-28.

• Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 67, σελ. 103-109.

• Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.

• Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.

• Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.

• Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm

• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm